Οι εταιρείες λαϊκής βάσης στην ελληνική ναυτιλία – Το κρίσιμο ατύχημα και οι επενδύσεις που δεν απέδωσαν
Το «Έλυρος» μπαίνει σιγά – σιγά στο λιμάνι της Σούδας. Το καμάρι της ΑΝΕΚ αυτήν την περίοδο. Οι Κρητικοί μιας κάποιας ηλικίας το χαζεύουν υπερήφανοι. Για δυο ή τρεις ολόκληρες γενιές τα πλοία της ΑΝΕΚ ήταν τα καμάρια των Κρητικών, ειδικά των Χανιωτών. Το δεύτερο σπίτι τους. Άλλωστε τη θεωρούσαν δική τους εταιρεία.
Το μοντέλο των ναυτιλιακών εταιρειών λαϊκής βάσης αποτελούσε για δεκαετίες τη βασική επιχειρηματική επιλογή για την εξυπηρέτηση κυρίως της Κρήτης, αλλά και αρκετών νησιών του Αιγαίου.
Η ΑΝΕΚ ήταν η εταιρεία που άρχισε αυτόν τον κύκλο των ακτοπλοϊκών ναυτιλιακών με τους εκατοντάδες μικρομετόχους, οι οποίοι συμμετείχαν ενεργά στις αποφάσεις, αλλά με την απορρόφησή της από την Attica Group αυτό το εγχείρημα κλείνει μάλλον οριστικά, ακόμα και εάν το σήμα της εταιρείας παραμείνει, όπως παρέμεινε και της Hellenic Seaways, που επίσης απορροφήθηκε από το Attica Group πριν από μερικά χρόνια.
Το πλήγμα για την κρητική εταιρεία δεν είναι τόσο οικονομικό όσο συναισθηματικό. Οι εταιρείες λαϊκής βάσης, όπως η ΑΝΕΚ, ήταν εξαιρετικά αγαπητές. Ακόμα και τα τελευταία χρόνια, οπότε η γραμμή των Χανίων εξυπηρετούνταν από την κοινοπραξία ΑΝΕΚ – Blue Star Ferries και υπήρχε ένα ταμείο, οι Χανιώτες προτιμούσαν το δρομολόγιο που εκτελούσε το πλοίο της ΑΝΕΚ και όχι το μπλε πλοίο της άλλης εταιρείας.
Πρώτη η ΑΝΕΚ
Η ΑΝΕΚ δεν ήταν η μόνη εταιρεία λαϊκής βάσης στη νησιωτική Ελλάδα. Η ιστορία αυτή, όπως σχεδόν όλες στη χώρα μας, είχε πολλά σκαμπανεβάσματα και ακόμα περισσότερα επεισόδια. Μεταξύ αυτών είχαμε μια αυτοκτονία, του Παντελή Σφηνιά στο κέντρο του Πειραιά, μετά τη βύθιση του «Εξπρές Σάμινα», μία φυλάκιση – του Επαμεινώνδα Σολούνια, που κατηγορήθηκε για υπεξαίρεση στη ΔΑΝΕ Sea Lines, ενώ είχε χάσει όλη την περιουσία του για να τη διατηρήσει σε λειτουργία –, παραπομπή μελών διοικητικών συμβουλίων για κακοδιαχείριση και πολλές χρεοκοπίες.
Όλα ξεκίνησαν με το τραγικό και πολύνεκρο ναυτικό ατύχημα, που έγινε στις 8 Δεκεμβρίου 1966, με τη βύθιση του επιβατηγού οχηματαγωγού πλοίου «Ηράκλειο» των αδελφών Χαράλαμπου και Σπύρου Τυπάλδου. Τότε άρχισε στα Χανιά μια συζήτηση για τη δημιουργία μιας λαϊκής εταιρείας που θα αγοράσει πλοίο με το οποίο θα ταξιδεύουν με ασφάλεια οι κάτοικοι των Χανίων και της Κρήτης. Άλλωστε η απώλεια 250 ανθρώπων δεν μπορούσε να αφήσει κανέναν αδιάφορο.
Εμπνευστές και πρωτεργάτες αυτής της ιδέας ήταν ο Κώστας Αρχοντάκης, οικονομολόγος και επιθεωρητής των Συνεταιρισμών της Αγροτικής Τράπεζας, που εμπιστεύτηκε την παράτολμη ιδέα του στον φίλο του και πρόεδρο του ιστορικού Συνδέσμου Οικονομολόγων Χανίων Γιάννη Τζαμαριουδάκη. Σε αυτή την προσπάθεια βρήκαν αρωγό τον μητροπολίτη Κισάμου και Σελίνου Ειρηναίο Γαλανάκη. Ημερομηνία γέννησης της Ανώνυμης Ναυτιλιακής Εταιρείας Κρήτης θεωρείται η 10η Απριλίου 1967.
Το επιχειρηματικό παράδειγμα της ΑΝΕΚ πυροδότησε ευρύτερες συζητήσεις σε άλλες πόλεις της Κρήτης, αλλά και στα σημαντικότερα νησιά του Αιγαίου. Ακολουθώντας το οικονομικό μοντέλο της, λίγα χρόνια αργότερα ιδρύθηκαν οι Μινωικές γραμμές στο Ηράκλειο, η ΝΕΛ (Ναυτική Εταιρεία Λέσβου), η ΔΑΝΕ στη Ρόδο και άλλες μικρότερες.
Μέχρι και τη δεκαετία του 1990 εξακολουθούσαν να λειτουργούν με κερδοφορία οι ναυτικές εταιρείες λαϊκής βάσης ΑΝΕΚ, Μινωικές Γραμμές, ΔΑΝΕ, Ρεθυμνιακή ΝΤΑΕ, Ν.Ε. Λέσβου και άλλες μικρότερες. Ο ερχομός του Περικλή Παναγόπουλου και η ναυπήγηση των νεότευκτων Superfast, που μπορούσαν να αναπτύξουν μεγαλύτερες ταχύτητες, ήταν αρχή της οικονομικής περιδίνησης για τις περισσότερες εταιρείες.
Οι Μινωικές Γραμμές, η ΑΝΕΚ, η ΔΑΝΕ, η ΝΕΛ άρχισαν έναν σχεδιασμό ανανέωσης των πλοίων τους. Απαιτήθηκε να εξασφαλίσουν τεράστια δάνεια, να μπουν στο Χρηματιστήριο, να επενδύσουν εκατομμύρια δολάρια σε νέα πλοία για να αντιμετωπίσουν τον ανταγωνισμό. Ωστόσο τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν καλά.
Οι Μινωικές
Η εταιρεία Minoan Lines ιδρύθηκε στο Ηράκλειο στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ενώ για περισσότερα από τριάντα χρόνια πρόεδρός της υπήρξε ο εφοπλιστής και δήμαρχος Ηρακλείου Κώστας Κληρονόμος. Σύμφωνα με διηγήσεις του Κληρονόμου, η εταιρεία ιδρύθηκε το 1970-1971, όταν δύο φίλοι του, οι Γ. Βαρδιάμπασης και Γ. Κεγιαδάκης, έχασαν την πτήση τους και του ζήτησαν να φτιάξουν μια ναυτιλιακή εταιρεία, όπως η χανιώτικη ANEK Lines.
Τότε ο Κληρονόμος εργαζόταν ως δικηγόρος. Ο ίδιος και μερικοί άλλοι αποχώρησαν από το διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας, διότι δεν άρεσε η επιλογή τους στο καθεστώς της χούντας. Ωστόσο με τη μεταπολίτευση, ενώ είχε προηγηθεί η αγορά ενός πλοίου, ο Κληρονόμος εξελέγη αρχικά μέλος του Δ.Σ. και αργότερα πρόεδρος, όπου παρέμεινε για 30 χρόνια μέχρι να τον διαδεχτεί ο Σφηνιάς. Το 2008 η εταιρεία πουλήθηκε στον ιταλικό όμιλο Γκριμάλντι.
Οι Μινωικές είχαν την ατυχία να βυθιστεί το «Εξπρές Σάμινα» στις Πόρτες της Πάρου στις 26 Σεπτεμβρίου 2000 με 81 θύματα και τότε ξεκίνησε μια νέα περιπέτεια για την πολύπαθη εταιρεία και τη θυγατρική της Minoan Flying Dolphin, σημερινή Hellenic Seaways. Η πορεία της από τότε ήταν αβέβαιη. Μέχρι που βρέθηκε ο όμιλος Γκριμάλντι και έβαλε πόδι στο Αιγαίο, όπως ήθελε χρόνια.
ΔΑΝΕ, άλλη μια πονεμένη ιστορία
Το 1980 η ΔΑΝΕ παρέλαβε το πλοίο «Κάμιρος», που άρχισε δρομολόγια τον Αύγουστο του ίδιου έτους στη γραμμή της Δωδεκανήσου. Το πλοίο, αρχικώς, εξυπηρετούσε τα νησιά της Δωδεκανήσου Ρόδο, Κω, Κάλυμνο, Λέρο και Πάτμο. Δύο χρόνια αργότερα, το 1982, στο στόλο της εταιρείας προστέθηκε το πλοίο «Ιαλυσός» με άδεια να εκτελεί δρομολόγια στη γραμμή Καρπάθου – Κρήτης και πολύ αργότερα επεκτάθηκε προς την Κύπρο. Ακολούθησε, το 1985, το οχηματαγωγό πλοίο «Λίνδος», το οποίο εκτελούσε το δρομολόγιο Πειραιάς – Κως – Ρόδος μεταφέροντας φορτηγά.
Το πλοίο «Ρόδος» παραλήφθηκε το 1989 και τον Αύγουστο του ίδιου έτους ξεκίνησε τα δρομολόγιά του συνδέοντας τη Ρόδο απευθείας με τον Πειραιά. Το «Πάτμος» δρομολογήθηκε τον Μάιο του 1992 συνδέοντας τα Δωδεκάνησα με τον Πειραιά, ενώ άνοιξε και τη γραμμή της Θεσσαλονίκης. Το 1994, η ΔΑΝΕ προχώρησε στην ίδρυση της εταιρείας Parkxaven, η οποία προέβη στην αγορά του πλοίου «Tyne – Progres» που μετονομάσθηκε σε «Parkxaven» με έδρα και σημαία Μάλτας.
Τον Δεκέμβριο του 1994 η ΔΑΝΕ απέκτησε το 50% του επιβατηγού οχηματαγωγού «Ionian Sea» από την εταιρεία Στρίντζης και το υπόλοιπο από την GA Ferries υπό την κυριότητα της εταιρείας Άγιος Γεράσιμος. Το πλοίο στη συνέχεια μετονομάσθηκε σε «Δήμητρα» και ενοικιάστηκε στην εταιρεία του Γεράσιμου Αγούδημου που είχε εισέλθει το 1991 στη γραμμή της Δωδεκανήσου.
Ήταν η εποχή που τελείωνε το μονοπώλιο της ΔΑΝΕ στη γραμμή της Δωδεκανήσου χωρίς να πετύχει να εκμεταλλευτεί την απόλυτη κυριαρχία που είχε για χρόνια. Ακολούθησαν κακοδιαχείριση, φυλακίσεις, λουκέτο. Τα πλοία πήγαν για παλιοσίδερα, εκτός από ένα – το «Διαγόρας» – που ντύθηκε στα χρώματα της Blue Star και μέχρι σήμερα εκτελεί δρομολόγια.
Οι ναυτιλιακές εταιρείες λαϊκής βάσης έκλεισαν τον κύκλο τους άδοξα και ίσως πικρά. Ο λαϊκός καπιταλισμός δεν κατάφερε να κυριαρχήσει στον εφοπλισμό. Παραμένει όμως μια γοητευτική ιστορία στη ναυτιλία μας, την οποία θα έχουν να θυμούνται οι παλαιότεροι και από την οποία θα μαθαίνουν οι νεότεροι.
Γράφει ο Χρήστος Μανωλάς
