Ο πιο πολύγλωσσος άνθρωπος στην Ευρώπη είναι Κρητικός – Ο Γιάννης Οικονόμου μιλά 32 γλώσσες!
Στην Ελλάδα από μικρή ηλικία ξεκινάμε να μαθαίνουμε ξένες γλώσσες, με τα αγγλικά κύρια και πρώτα. Ακόμα και οι πιο μεγάλοι σε ηλικία, όλο και κάποια λέξη γνωρίζουν και καταφέρνουν να συνεννοηθούν με τους ξένους που ζουν ή επισκέπτονται τη χώρα μας.
Ο βασικός λόγος που μαθαίνουμε ξένες γλώσσες, είναι η αγορά εργασίας φυσικά, καθώς σε μια χώρα κατ’ εξοχήν τουριστική όπως είναι η Ελλάδα, είναι πλέον απαραίτητες. Εκτός όμως από τον τουρισμό, υπάρχουν και πολλοί άλλοι τομείς στους οποίους απαιτείται η γνώση ξένων γλωσσών. Γι’ αυτό και όλοι σπεύδουμε να γεμίσουμε το βιογραφικό μας με αυτές. Συνήθως, ο μέσος όρος που γνωρίζει κάποιος, είναι δύο με τρεις ξένες γλώσσες.
Υπάρχει όμως ένας άνθρωπος και μάλιστα Έλληνας, ο Γιάννης Οικονόμου, ο οποίος γνωρίζει όχι μία, ούτε δύο, αλλά τριάντα δύο ξένες γλώσσες. Το ζητούμενο όμως, δεν ήταν ποτέ αυτό για τον κ. Οικονόμου.
Δεν ξεκίνησε να μαθαίνει δηλαδή γλώσσες για να γεμίσει το βιογραφικό του και να κάνει ένα είδος πρωταθλητισμού, όπως λέει ο ίδιος στο iefimerida. «Έχω βρει έναν τρόπο να επικοινωνώ με την ανθρωπότητα μέσω των γλωσσών και αυτό είναι το μόνο που με ενδιαφέρει», μας εξηγεί και μας καλεί να αγκαλιάσουμε τους διαφορετικούς πολιτισμούς.
Λέγεται πως είναι ο πιο πολύγλωσσος άνθρωπος στην Ευρώπη (ίσως και στον κόσμο), αλλά κάτι τέτοιο δεν έχει καταγραφεί επίσημα γιατί ο ίδιος δεν ενδιαφέρεται να μετράει τις γλώσσες που μαθαίνει. Και μπορεί αυτός να μην τις μετρά, όμως άλλοι που το έχουν κάνει για αυτόν, έχουν σημειώσει τουλάχιστον 32 γλώσσες, αριθμός που είναι πολύ πιθανό να είναι μεγαλύτερος.
Η αγάπη του για τις γλώσσες ήταν κάτι που γεννήθηκε όταν ήταν μόλις τεσσάρων χρονών, πριν καν πάει σχολείο, τότε που θυμάται να ακούει τους ξένους τουρίστες στην Κρήτη, όπου και γεννήθηκε. Ξεκίνησε να μελετά αγγλικά στην ηλικία των 5 όταν μετακόμισε στην Αθήνα με την οικογένειά του -η οποία τον στήριζε πάντα – γερμανικά στα 7, ιταλικά στα 10, ρωσικά στα 13, σουαχίλι στα 14 και τουρκικά στα 15. Είχε μάθει 15 γλώσσες στην ηλικία των 20.
Μερικές από τις γλώσσες που μιλάει, είναι: αγγλικά, γερμανικά, ισπανικά, γαλλικά, σουηδικά, ιταλικά, πολωνικά, ρωσικά, βουλγάρικα, τούρκικα, αραβικά, εβραϊκά, πορτογαλικά, κινέζικα, κουρδικά, αρμενικά, περσικά, σερβοκροατικά, σανέζικα, χίντι, ουρντού, ρουμάνικα, τσέχικα, φιλανδικά και γνωρίζει αρχαίες γλώσσες όπως σανσκριτικά, αρχαία ελληνικά, αρχαία αιγυπτιακά, βαβυλωνιακά, λατινικά, αβεστικά (αρχαία ιρανικά), αρχαία περσικά, κλασικά αρμενικά, γοτθικά, αρχαία βουλγαρικά, πάλι (γλώσσα βουδισμού), χετιτικά, και λουβικά (αρχαίες γλώσσες της Μικράς Ασίας).
Σπούδασε γλωσσολογία στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης πριν συνεχίσει το μεταπτυχιακό του στις Γλώσσες και Πολιτισμούς της Μέσης Ανατολής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Συνέχισε τις μεταπτυχιακές σπουδές του στην ινδοευρωπαϊκή γλωσσολογία στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και κατόπιν στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης από όπου επέστρεψε στο Χάρβαρντ.
Το θέμα της διατριβής του στο Χάρβαρντ ήταν ένα κείμενο του προφήτη Ζαρατούστρα γραμμένο στα αβεστικά, μια μορφή της παλαιάς ιρανικής γλώσσας. Σήμερα ζει στις Βρυξέλλες και εργάζεται στην Γενική Διεύθυνση Μετάφρασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Λατρεύει να ταξιδεύει και να γνωρίζει νέους πολιτισμούς, ενώ έχει κάνει φιλίες σε πολλές χώρες του κόσμου.
Η συνομιλία μαζί του ήταν κάτι παραπάνω από ενδιαφέρουσα, όχι μόνο επειδή είναι πολύγλωσσος, αλλά και εξαιτίας της ιδιότητάς του ως γλωσσολόγος. Τα λόγια του σε βάζουν σε σκέψεις και σε κάνουν να βλέπεις τις γλώσσες αλλιώς. Ότι είναι δηλαδή, κάτι παραπάνω από γραμματική, λεξιλόγιο και συντακτικό. Δεν μαθαίνει μια νέα γλώσσα μόνο μέσα απ’ τα βιβλία. Ψάχνει πληροφορίες για την ιστορία της χώρας, βλέπει προγράμματα στην τηλεόραση και ακούει μουσική πάντα στη γλώσσα που θέλει να μάθει και φυσικά επισκέπτεται την αντίστοιχη χώρα για να μιλήσει με τους κατοίκους της.
Στο κάτω – κάτω, έτσι θα πρέπει να βλέπουμε τις γλώσσες. Ως παράθυρο για τη γνωριμία μας με διαφορετικούς ανθρώπους, από άγνωστες κουλτούρες σε εμάς. Και όπως λέει και ο Γιάννης Οικονόμου, «οι γλώσσες, ξεπλένουν από μέσα μας την ξενοφοβία, τον φόβο για τη διαφορετικότητα και μας εμπλουτίζουν. Σε κάνουν να αγαπάς τους άλλους, χωρίς φοβικότητες. Είναι ένα υπέροχο όχημα, για όποιον και όποια θέλει να νοηματοδοτήσει περαιτέρω τη ζωή του/της».
Πόσες γλώσσες μιλάτε;
Δεν τις μετράω… Δημοσιογράφοι έχουν μετρήσει για εμένα κάπου 32 γλώσσες. Είναι όπως όταν απολαμβάνεις πολύ κάτι. Σαν το καλό φαγητό και το καλό σεξ, σαν ένα ηλιοβασίλεμα… δεν μετράς τα ηλιοβασιλέματα ή τις φορές που έχεις κάνει καλό σεξ. Αυτά δεν τα μετράει κανένας. Ας πούμε 32 γλώσσες γιατί κάποιοι δημοσιογράφοι τις μέτρησαν για εμένα, αλλά δεν με ενδιαφέρει καθόλου ο αριθμός. Δεν κάνω κανέναν πρωταθλητισμό. Έχουν επικοινωνήσει μαζί μου για το βιβλίο Γκίνες.
Δεν με ενδιαφέρει καθόλου ούτε το βιβλίο Γκίνες, ούτε ο πρωταθλητισμός. Κάνω πρωταθλητισμό με τον εαυτό μου. Δεν ενδιαφέρομαι να αποδείξω τίποτα σε κανέναν. Δεν το βλέπω ως μέσο για να επιδείξω κάτι, όπως ένας αθλητής ή μια αθλήτρια που σπάει ένα ρεκόρ. Όχι. Έχω βρει έναν τρόπο να επικοινωνώ με την ανθρωπότητα μέσω των γλωσσών και αυτό είναι το μόνο που με ενδιαφέρει.
«Γλώσσα δεν είναι μόνο τα βιβλία. Είναι το πρώτο μεγάλο και σημαντικό βήμα, αλλά μετά όποια γλώσσα και να μάθεις, πρέπει να είσαι ανοιχτός και ανοιχτή στο να εισπράξεις τα βιώματα των ανθρώπων που είναι φορείς της γλώσσας αυτής»
Οπότε υπάρχει περίπτωση να είναι και παραπάνω από 32…
Πολύ πιθανό. Ήταν προ καιρού που κάποιος τις υπολόγισε. Οι γλώσσες είναι κάτι δυναμικό, δηλαδή αλλάζουν, μαθαίνεις μια νέα, μπορεί να ξεχάσεις κάποιες που δεν χρησιμοποιείς…
Ο τίτλος που σας αποδίδουν, του «πιο πολύγλωσσου ανθρώπου του κόσμου» ισχύει;
Ως γλωσσολόγος, μιλώντας και σε ομάδες πολύγλωσσων στις οποίες είμαι μέλος, φαίνεται -επειδή γνωριζόμαστε – πως δεν υπάρχει άλλο άτομο που να έχει πλησιάσει τις 30 γλώσσες. Απ’ ό,τι βλέπω σε αυτά τα groups, δεν υπάρχει κάποιο άλλο άτομο, οπότε μάλλον ναι…
Πώς ξεκίνησε το ενδιαφέρον σας με τις γλώσσες; Πότε καταλάβατε ότι έχετε αυτή την έφεση;
Είχε να κάνει με τα παιδικά μου χρόνια, στην Κρήτη όπου μεγάλωσα, που είναι τουριστική περιοχή. Πριν πάω σχολείο, όταν ήμουν 4-5 χρονών, πριν μετακομίσουμε στην Αθήνα. Άκουγα τους τουρίστες που μιλούσαν και ένιωσα τρομερή περιέργεια για τις ζωές τους, για αυτούς τους ήχους που παρήγαν. Εγώ τότε δεν ήξερα ότι ήταν γλώσσες. Ήταν για εμένα ήχοι που δεν είχαν κανένα νόημα.
Όταν άρχισα 5-6 χρονών να μαθαίνω αγγλικά και άρχισα να καταλαβαίνω ορισμένες φρασούλες και λέξεις που έλεγαν, ενθουσιάστηκα. Για εμένα γλώσσα ήταν μόνο αυτό που μιλούσε η μαμά και ο μπαμπάς μου και τα παιδιά στη γειτονιά. Αλλά όταν είδα ότι αυτοί οι ήχοι είχαν νόημα και έλεγαν πράγματα απλά όπως «πάμε σε αυτό το εστιατόριο, πάμε στην παραλία κτλ», τότε ενθουσιάστηκα.
Ο Γιάννης Οικονόμου μεγάλωσε στην Ελλάδα αλλά πλέον ζει και εργάζεται στις Βρυξέλλες
Το δεύτερο μεγάλο ερέθισμα ήταν η περιέργεια, η οποία είναι λέξη – κλειδί στη ζωή μου. Έχω τεράστια περιέργεια για τις ζωές των διαφορετικών ανθρώπων. Καθώς μεγάλωνα στα Εξάρχεια και στο Κολωνάκι (εκεί ήταν τότε το σχολείο μου, το Βαρβάκειο), ένιωσα να πνίγομαι από την ομοιομορφία που επικρατούσε γύρω μου. Όλοι μου οι συμμαθητές, άκουγαν περίπου την ίδια μουσική, έτρωγαν περίπου τα ίδια φαγητά, σκεφτόντουσαν σχεδόν το ίδιο, είχαν περίπου τις ίδιες ιδέες, ντύνονταν το ίδιο…
Και ένιωσα τεράστιο πόθο να ξεπεράσω αυτόν τον ομοιόμορφο τρόπο σκέψης τους. Ήρθα σε επαφή σ’ ένα ταξίδι μου στην Αγγλία με τον απέραντο πολιτισμό της Ινδίας μέσω μιας ινδουιστικής κοινότητας, των Χάρε Κρίσνα. Με ενέπνευσαν και άρχισα να μαθαίνω σανσκριτικά μόνος μου, όταν ήμουν στο Γυμνάσιο. Άρχισα να βλέπω ότι υπάρχει και άλλος τρόπος σκέψης, μου έδειξαν έναν άλλο τρόπο θέασης του κόσμου. Αυτό υπήρξε ένα μεγάλο ερέθισμα για εμένα. Αναζητούσα ερεθίσματα στη ζωή μου, ήμουν ανοιχτός σε αυτά.
Μετά πήγα ταξίδι στην Τουρκία με τους γονείς μου. Η ζεστασιά και η φυσική ευγένεια των ανθρώπων της χώρας, ήταν ένα κίνητρο να μάθω τουρκικά. Τότε, όταν ήμουν 15 χρονών, δεν υπήρχε ούτε ίντερνετ, ούτε φροντιστήρια κτλ. Σήμερα μπορείς να μάθεις τουρκικά, εσκιμώικα ή ό,τι άλλο θέλεις μέσω διαδικτύου, χωρίς κανέναν δάσκαλο.
Οι γονείς μου ήταν πάντα στο πλάι μου και θυμάμαι ήθελαν τόσο πολύ να μου βρουν έναν δάσκαλο ή μία δασκάλα τουρκικών που είχα βαλθεί να μάθω, που πήγαν σε μια πορεία του Πολυτεχνείου στους πολιτικούς πρόσφυγες απ’ την Τουρκία και άρχισαν να ρωτούν δεξιά και αριστερά για κάποιο άτομο που θα μπορούσε να διδάξει το παιδί τους τουρκικά.
Έτσι, βρήκαν την πρώτη μου δασκάλα, την Αϊσέ, η οποία ήταν αρχιτέκτονας και δεν ήξερε να μου εξηγήσει τις λεπτομέρειες της γλώσσας. Έπρεπε εγώ να της εκμαιεύω «γιατί το λέμε έτσι αυτό;» κτλ. Όλα αυτά με έφερναν σε επαφή με πολιτισμούς και με έκαναν να βγω από τον περιορισμό των Εξαρχείων, του κέντρου της Αθήνας. Και το ένα έφερε το άλλο. Όλες οι γλώσσες με τις οποίες ασχολήθηκα, έχουν μια ιστορία γιατί τις έμαθα. Πέρα από τις μεγάλες, αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά που τις μαθαίνουν έτσι κι αλλιώς όλα τα παιδιά.
Δηλαδή δεν ξεκινούσατε να μαθαίνετε μια γλώσσα για τη γλώσσα και μόνο, αλλά για τον πολιτισμό της χώρας που τη μιλούν και ό,τι έχει να κάνει γύρω από αυτή…
Απολύτως. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Και θέλω να το διευκρινίσω. Δεν είμαι ο nerd, δεν είμαι δηλαδή ο σπασίκλας που κάθεται και μαθαίνει απλώς τη γραμματική κτλ. και το βίωμα του σταματά εκεί. Για ‘μένα η γλώσσα δεν είναι μόνο οι άπειρες ώρες διαβάσματος που επενδύω. Τώρα μαθαίνω μια αφρικανική γλώσσα, τη γουόλοφ (είναι η μεγαλύτερη γλώσσα της Σενεγάλης), και κάθε βράδυ θα με δεις σκυμμένο να ψάχνω, να ακούω κτλ.
Βρήκα έναν φτωχό μετανάστη, που πουλάει έργα χειροτεχνίας στον δρόμο και τον ρώτησα πόσα θέλει για να κάτσουμε να μου μιλήσει γουόλοφ γιατί δεν έχω βρει στο διαδίκτυο όλες τις πληροφορίες που θα ήθελα για τη γλώσσα αυτή.
Έτσι κάνω με όλες τις γλώσσες. Και καθίσαμε και μου μίλησε για τη ζωή του, για το φοβερό ταξίδι που έκανε από τη Σενεγάλη… Οι γλώσσες ναι, είναι αναγκαίες και έχουν κανόνες γραμματικής, ανώμαλα ρήματα, λεξιλόγιο… Όλα αυτά είναι απαραίτητα, αλλά μετά από αυτά καταλαβαίνεις -πρέπει να καταλάβεις- ότι η γλώσσα είναι ζωή. Σ’ ένα κλίμα με τεράστιο ρατσισμό και ξενοφοβία, έρχονται οι γλώσσες και σε διδάσκουν.
Δεν τις διδάσκεσαι μόνο. Σε διδάσκουν αυτές ότι υπάρχουν αυτοί οι άνθρωποι, οι πλούσιοι, οι φτωχοί, οι προνομιούχοι, οι βασανισμένοι… Μαθαίνεις τα βιώματά τους. Αν δεν είχα ασχοληθεί με τη γλώσσα γουόλοφ και πολλές άλλες ασιατικές γλώσσες, δεν θα είχα έρθει σε επαφή με αυτούς τους ανθρώπους.
Οι γλώσσες με μετασχηματίζουν, με κάνουν καλύτερο άνθρωπο, ξεπλένουν από μέσα μου την ξενοφοβία, τον φόβο για τη διαφορετικότητα, για τον Άλλο, τον διαφορετικό. Και με εμπλουτίζουν. Με κάνουν πολύ περισσότερο άνθρωπο. Κάθε γλώσσα. Η γλώσσα δηλαδή δεν είναι μόνο τα βιβλία. Τα βιβλία σου ανοίγουν τον δρόμο για να μάθεις τη γλώσσα.
Είναι το πρώτο μεγάλο και σημαντικό βήμα, αλλά μετά όποια γλώσσα και να μάθεις, πρέπει να είσαι ανοιχτός και ανοιχτή στο να εισπράξεις τα βιώματα των ανθρώπων που είναι φορείς της γλώσσας αυτής. Αν δεν συναναστραφείς με άτομα που μιλούν τη γλώσσα, δεν θα έχεις το γλωσσικό αίσθημα, θα τη μιλάς επιφανειακά. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να ταξιδεύεις. Αλλά αν δεν μπορείς, έχεις πλέον τη δυνατότητα μέσω του ίντερνετ, να κάνεις τις ανάλογες φιλίες κτλ. Πρέπει ο άνθρωπος να ζήσει τη γλώσσα που μαθαίνει.
Οι γλώσσες για τον Γιάννη Οικονόμου είναι κάτι παραπάνω από τα βιβλία
Οπότε τι θα συμβουλεύατε κάποιον/α που θα ήθελε να ξεκινήσει να μαθαίνει μία γλώσσα;
Μιλάω για Έρωτα. Θα πρέπει να ερωτευτείς τη γλώσσα που μαθαίνεις, την κουλτούρα της, τον πολιτισμό της. Να συμπάσχεις με τους ανθρώπους και αυτά που έχουν περάσει στο παρελθόν ή και αυτά που περνούν στο παρόν, με αυτά για τα οποία αγωνίζονται. Αν θες για παράδειγμα να μάθεις πολωνικά, πρέπει να ακούς πολωνική μουσική, να βλέπεις πολωνικές σειρές… Πρέπει να δεις τη γλώσσα στην ολότητά της.
Πέρα από τις γλώσσες που μαθαίνουμε για να βρούμε μια δουλειά – δεν χρειάζεται προφανώς να μάθεις 32 γλώσσες- το θέμα είναι να βρεις μία γλώσσα να εμπλουτίσει τη ζωή σου, να δεθείς με μία κουλτούρα, διαφορετική από τη δική σου. Ερωτεύσου αυτή τη γλώσσα, κάτσε διάβασε πολύ, είναι απαραίτητο, αλλά άμα μείνεις εκεί, έχεις χάσει την ουσία του θέματος. Εγώ μιλάω για την ουσία. Πώς ξεπερνάς τις παρωπίδες που μας βάζει η ξενοφοβία, ο ρατσισμός; Πώς δέχεσαι μία κουλτούρα με τα θετικά και τα αρνητικά της; Η απάντηση είναι ότι ανοίγεσαι και αφήνεις αυτήν την κουλτούρα να γίνει μέρος της δικής σου ζωής και να στην εμπλουτίσει.
Όσοι και όσες θέλουν να εμπλουτίσουν τη ζωή τους, μπορούν να το κάνουν με άπειρους τρόπους, με τον αθλητισμό, με τη μουσική, με τα ταξίδια… Αλλά η γλώσσα είναι ένα υπέροχο όχημα, για όποιον και όποια θέλει να νοηματοδοτήσει περαιτέρω τη ζωή του/της. Η γλώσσα είναι το όχημα που σε δένει με έναν νέο πολιτισμό που υποδέχεσαι στη ζωή σου. Σε κάνει να ερωτευτείς μια κουλτούρα και να εισχωρήσεις μέσα της.
Η γλώσσα ξεπλένει από μέσα σου το δηλητήριο του φόβου του άλλου. Βλέπεις την ομορφιά και τον πλούτο που έχει η διαφορετικότητα του ανθρώπινου είδους, στο οποίο ανήκουμε. Κι αυτό είναι κάτι το υπέροχο. Η γλώσσα και η ενασχόληση με άλλους πολιτισμούς και τρόπους ζωής είναι ένα αντίδοτο στην τοξικότητα της ξενοφοβίας. Κάνεις πολύ περισσότερους φίλους αν μιλάς μια άλλη γλώσσα.
Πώς αντιδρούν οι άνθρωποι όταν σας ακούει να μιλάτε τη γλώσσα τους;
Εκπλήττονται. Τώρα μαθαίνω και τα μπεγάλι, τη γλώσσα του Μπαγκλαντές, γιατί θέλω όταν έρχομαι στην Ελλάδα, να πηγαίνω στην Ομόνοια, στις πολύχρωμες γειτονιές των μεταναστών που αγαπώ πολύ. Πριν την πανδημία, έπαιρνα τους φίλους μου και πηγαίναμε στα εστιατόρια εκεί. Έχω πάει άπειρες φορές, έχω φάει νόστιμα λαϊκά φαγητά, το street food που με μεταφέρει γευστικά στους δρόμους του Μπαγκλαντές, της Συρίας, του Αφγανιστάν… Όταν μιλάω στους Μπαγκλαντεσιανούς μετανάστες στη γλώσσα τους, μένουν έκπληκτοι. Και αξιοποιώ αυτόν τον χαρακτήρα της έκπληξης, για να χτίσω γέφυρες. Βλέπω τον εαυτό μου σαν ποντίφικα (η αρχική σημασία της λέξης pontifex στα λατινικά ήταν «γεφυροποιός»), σαν γεφυροποιό μεταξύ πολιτισμών. Μου αρέσει αυτή η έκπληξη.
Οι μετανάστες με γοητεύουν, γιατί είναι άνθρωποι που επιβίωσαν από βουνά, θάλασσες, φτώχεια, ερήμους, σύνορα, πολέμους.
«Η γλώσσα ξεπλένει από μέσα σου το δηλητήριο του φόβου του άλλου»
Έχω βάλει στον εαυτό μου τα τελευταία χρόνια ως project, να μάθω όσες περισσότερες γλώσσες μεταναστών στην Ελλάδα και στο Βέλγιο μπορώ, ακριβώς για να ακούσω τις ιστορίες τους. Έχω πάει στα σπίτια τους, έχω φάει μαζί τους.
Δεν μένω απλά στο «γεια, από πού είσαι εσύ;», κτλ. Τρυγάω ιστορίες και αυτές με αλλάζουν. Θέλω να μιλάω με μετανάστες και να τους λέω πως ως προνομιούχος λευκός με χριστιανικό background, δεν αισθάνομαι άνετα με τα προνόμια μου, γιατί εγώ τα έχω όλα και εσείς τίποτα και θέλω να σας ακούσω τουλάχιστον. Θα αισθανθώ καλύτερα αν μπορέσω να σας ακούσω.
Δεν χρειάζεται όλοι να μάθουν τα πάντα, αλλά μπορούν να αγγίξουν μία ομάδα ανθρώπων που τους ενδιαφέρει. Αυτό είναι το μήνυμά μου. Οι άνθρωποι να έχουν περιέργεια για τον Άλλο, για τον διαφορετικό άνθρωπο και να ξεπεράσουν τα στερεότυπα της φυλής. Να ξεπεράσουμε τα φυλετικά στεγανά και να αγκαλιάσουμε την ανθρωπότητα.
Έχετε κάνει πολλά ταξίδια… Υπάρχει κάποια κουλτούρα, ένας πολιτισμός με τον οποίο έχετε δεθεί περισσότερο;
Συνήθως λέω ότι είναι όπως ένας πατέρας ή μία μητέρα που όλα τα παιδιά τους τα αγαπούν το ίδιο, αλλά η αλήθεια είναι ότι έχω ορισμένες προτιμήσεις. Ταξιδεύω εδώ και πάνω από 30 χρόνια. Περνάω έναν μήνα κάθε χρόνο στη Λατινική Αμερική. Τώρα ετοιμάζομαι να πάω στην Κούβα. Πρόκειται για το 17ο ταξίδι μου εκεί. Έχω πάει άπειρες φορές στη Βραζιλία, το Μεξικό, την Αργεντινή, την Κολομβία, αλλά και σε άλλα κράτη.
Εκεί έχω πάρα πολλούς φίλους και φίλες, με την έννοια ότι ζούμε μαζί, δεν είμαι απλά πλέον τουρίστας. Μιλάω ισπανικά και πορτογαλικά πάρα πολύ καλά και αυτό με έχει δέσει με τους ανθρώπους των χωρών που επισκέπτομαι. Πηγαίνω στα σπίτια τους, ζω τις ιστορίες τους, δεν τις ακούω απλά. Ξέρω τα πάντα για αυτούς, χιλιάδες ιστορίες που αν τις έγραφα δε θα τελείωναν ποτέ… Αυτή είναι η χαρά μου. Να μην είμαι τουρίστας σε μια χώρα, αλλά να μπαινοβγαίνω στα σπίτια των ανθρώπων και αυτοί στο δικό μου και να ζω την καθημερινότητά τους. Όλα αυτά για εμένα είναι πολύτιμα. Το ομηρικό «πολλών δ’ ανθρώπων ίδεν άστεα και νόον έγνω» ορίζει τη ζωή μου. Όπως κι ο Οδυσσέας είμαι ταξιδιώτης, δεν είμαι τουρίστας.…
«Οι άνθρωποι να έχουν περιέργεια για τον άλλον, για το διαφορετικό και να ξεπεράσουν τα στερεότυπα της φυλής», μας προτρέπει ο Γιάννης Οικονόμου
Η Άπω Ανατολή με ενδιαφέρει πολύ επίσης. Έχω ζήσει και έχω σπουδάσει κινεζικά συνολικά 1,5 χρόνο στην Κίνα και στην Ταϊβάν, και έχω πολύ στενές σχέσεις με τον κινέζικο πολιτισμό μέσω της γλώσσας που σπούδασα στο Πεκίνο, στη Σαγκάη και στην Ταϊπέι. Όλες οι χώρες που επισκέφθηκα, μου έχουν προσφέρει κάτι διαφορετικό που πλούτισε τη ζωή μου. Όλες έχουν ως κοινό παρανομαστή τις φιλίες που έκανα και τις ιστορίες που άκουσα και στις οποίες συμμετείχα.
Όμως η Κίνα και η Λατινική Αμερική, με έχουν εμπλουτίσει όσο λίγες άλλες περιοχές του πλανήτη. Ταξιδεύω όσο μπορώ. Τώρα με την πανδημία λιγότερο. Το πρώτο μου ταξίδι εκτός Ελλάδας και Βελγίου μετά την άρση των μέτρων ήταν στην Αλβανία. Ήταν κάτι συγκλονιστικό. Δεκαεφτά ημέρες γεμάτες βιώματα.
Από όλες τις γλώσσες που γνωρίζετε, μπορείτε να ξεχωρίσετε κάποια; Έχετε κάποια αγαπημένη;
Η γλώσσα, μου ανοίγει την πόρτα σε κάθε χώρα ή σύνολο χωρών. Κάθε γλώσσα που έμαθα, μου άνοιξε μια διαφορετική πόρτα. Η Ανατολική Ασία και η Λατινική Αμερική, μου δίνουν πάρα πολλά, χωρίς βέβαια να παραλείψω την Ευρώπη και τις άπειρες γλώσσες της με τις οποίες έχει να κάνει και η δουλειά μου (είμαι μεταφραστής στη Γενική Διεύθυνση Μετάφρασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής), για την οποία είμαι υπερήφανος.
Είμαι υπέρ της ευρωπαϊκής οικοδόμησης, υπέρ μιας ενωμένης Ευρώπης που θα βασίζεται στην πολυπολιτισμικότητα και την πολυμορφία. Θέλω ο κόσμος να μιλάει βουλγαρικά, ελληνικά, πορτογαλικά, πολωνικά και ως μεταφραστής στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, συμμετέχω σε αυτό ακριβώς το εγχείρημα, στην οικοδόμηση αυτής της πολυπολιτισμικής, πολυγλωσσικής Ευρώπης. Είτε για την Ευρώπη πρόκειται, είτε για την Ανατολική Ασία, είτε για τη Λατινική Αμερική και σε όλα τα υπόλοιπα κράτη που πηγαίνω, λέω «τι μεγάλη χαρά, τι ευτυχία που μιλάω τη γλώσσα».
Για παράδειγμα ένας ταξιτζής στο Κάιρο με προσκάλεσε στο σπίτι του. Γνώρισα την οικογένειά του, μοιράστηκα το φτωχικό φαγητό τους… Αυτός δεν ήξερε ούτε το καλημέρα στα αγγλικά. Μεγάλη φτώχεια.. Αυτό το βίωμα ήταν για εμένα έρωτας, ήταν απόλαυση. Αυτή η οικογένεια μου άνοιξε τις πόρτες της, στη ζωή της και μου μαγείρεψαν, μου μίλησαν για τη ζωή και τα όνειρά της. Πώς θα μπορούσα να ήμουν ρατσιστής ή ξενοφοβικός μετά από τέτοιες συναντήσεις…
Άρα ποια γλώσσα να πω ότι αγαπώ πιο πολύ; Εντάξει, έχω επενδύσει στην κινεζική γλώσσα, έχω δαπανήσει τεράστια νοητική ενέργεια εδώ και χρόνια, πολλά ξενύχτια, να μαθαίνω τα ιδεογράμματα, να διαβάζω κινεζική λογοτεχνία…… Επένδυσα πολύ σε διάφορες γλώσσες. Με ξεπλήρωσαν με το παραπάνω. Οπότε δεν έχω κάποια συγκεκριμένη γλώσσα που αγάπησα περισσότερο ή αγαπώ, αλλά αγαπώ τα βιώματα που μου πρόσφεραν αυτές οι γλώσσες και τους είμαι ευγνώμων.
«Η γλώσσα και η ενασχόληση με άλλους πολιτισμούς και τρόπους ζωής, είναι ένα αντίδοτο στην τοξικότητα της ξενοφοβίας»
Υπάρχουν εύκολες και δύσκολες γλώσσες;
Αυτό είναι υποκειμενικό με την έννοια πως αν ξέρεις ισπανικά ή ιταλικά, το να μάθεις πορτογαλικά είναι παιχνιδάκι. Αλλά άμα είσαι ένας Κινέζος ή μια Γιαπωνέζα που θέλει να μάθει πορτογαλικά, τότε τα πράγματα είναι πιο δύσκολα. Στην Κίνα έβλεπα τους συμφοιτητές και τις συμφοιτήτριες μου από την Κορέα και την Ιαπωνία που αμέσως μάθαιναν τα κινέζικα, γιατί οι γλώσσες τους έχουν πολλά κοινά στοιχεία με την κινεζική. Άρα δεν υπάρχει δύσκολη γλώσσα καθεαυτή, υπάρχει γλώσσα διαφορετική από αυτές που ξέρεις. Για μια Ευρωπαία και έναν Ευρωπαίο, θα έλεγα πως η κινεζική γλώσσα αποτελεί μεγάλη πρόκληση με την έννοια της διαφορετικότητας. Τα κινεζικά είναι πολύ εύκολη γλώσσα. Δεν έχουν περίπλοκη γραμματική, δεν έχουν ανώμαλα ρήματα που έχουν τα αγγλικά και τα γαλλικά ή τις πτώσεις που έχουν τα ρωσικά.
Όμως είναι δύσκολη η προφορά τους για έναν Ευρωπαίο, αλλά και η σύλληψη του κόσμου από την κινεζική γλώσσα. Πρέπει να ταξιδέψεις πολύ, ακόμα και από την καρέκλα σου και τον υπολογιστή σου για να κατακτήσεις μία γλώσσα. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες έχουν πολλά κοινά μεταξύ τους. Η διαφορετικότητα είναι το κλειδί. Όσο πιο διαφορετική είναι η γλώσσα, τόσο πιο πολύ πρέπει να ιδρώσεις για να την κατακτήσεις (και να σε κατακτήσει και αυτή)..
Ο Γιάννης Οικονόμου θεωρείται ο πιο πολύγλωσσος άνθρωπος στην Ευρώπη
Μπερδεύεστε ποτέ; Πώς χωράνε τόσες γλώσσες στο μυαλό σας; Έχετε κάποιο μυστικό στο να τις διαχειρίζεστε όλες;
Καλή ερώτηση. Φυσικά και μπερδεύομαι, φυσικά και κάνω λάθη, φυσικά και δεν είμαι μια μηχανή που μιλάει γλώσσες, αν και η πείρα μου είναι ένα μεγάλο όπλο πλέον. Ναι, και μπερδεύομαι και κάνω λάθη και χαίρομαι γι’ αυτό, γιατί μαθαίνω έτσι. Το κλειδί είναι εξάσκηση, εξάσκηση, εξάσκηση. Όταν ήμουν μικρός στο Γυμνάσιο όπως σας είπα, ήταν πολύ δύσκολο να βρω ομιλητές των γλωσσών που μάθαινα.
Τώρα με το ίντερνετ και την τεχνολογία είναι πανεύκολο π.χ., να βρεις ανθρώπους από τη Βραζιλία αν μαθαίνεις πορτογαλικά να μιλήσετε.
Επίσης, το κλειδί είναι η καθημερινή ενασχόληση, έστω και ένα τέταρτο την ημέρα, είτε παθητικά, δηλαδή να διαβάζεις ή να ακούς προγράμματα που σε ενδιαφέρουν, είτε ενεργητικά, δηλαδή να μιλάς με άτομα. Να την κάνεις μέρος της ρουτίνας σου τη γλώσσα που θα επιλέξεις και να διαβάζεις καθημερινά σε αυτή τη γλώσσα για ό,τι σε ενδιαφέρει, όπως π.χ., η μαγειρική και ο αθλητισμός. Να μιλάς στο Facebook, στο WhatsΑpp, με άτομα από αυτή τη γλώσσα. Είναι απαραίτητο να χρησιμοποιείς όλες τις γλωσσικές δεξιότητες.
Εγώ το έχω κάνει μέρος της καθημερινής μου ρουτίνας. Να ακούω ειδήσεις στην τάδε γλώσσα, έχω φίλους απ’ όλο τον κόσμο και μιλάω μαζί τους… Ο σύζυγος μου, ο Τόμεκ, π.χ. είναι Πολωνός και μιλάμε πολωνικά στο σπίτι. Βγαίνουμε με φίλους ή ψωνίζουμε σε μαγαζιά ή βλέπουμε ταινίες ή ταξιδεύουμε σε χώρες όπου μιλάνε άπειρες γλώσσες.
Οι Βρυξέλλες όπου μένω, είναι πολύ πολυπολιτισμική πόλη όπως και η Αθήνα τα τελευταία χρόνια. Δεν είναι ένα πασπάλισμα η γλώσσα, είναι μια σοβαρή επένδυση. Όπως όταν μαθαίνεις μουσική ή κάνεις αθλητισμό, δεν μπορείς να το κάνεις αραιά και πού. Δε θα μάθεις έτσι. Καθημερινά, έστω και από λίγο. Όλοι και όλες μας είμαστε απασχολημένοι/ες, αλλά 15 λεπτά ή μισή ώρα ή μια ώρα γιατί όχι, μπορεί να βρει ο καθένας και η καθεμία κάθε μέρα. Κι αν το κάνεις μέρος της ρουτίνας σου, ούτε καν κοιτάς το ρολόι σου. Εγώ όταν μαθαίνω γλώσσες, με ρωτάνε πόση ώρα σου παίρνει. Μαθαίνεις χωρίς να το σκέφτεσαι, αυτό είναι το μυστικό. Να το κάνεις με απόλαυση.
Ταξιδεύει συχνά σε όλον τον πλανήτη για να κρατάει την επαφή του με τους λαούς, των οποίων μιλάει την γλώσσα
Αυτή θα ήταν και η επόμενη μου ερώτηση… Υπάρχει κάποιος μέσος όρος στον χρόνο που σας παίρνει να μάθετε μια γλώσσα, ή διαφέρει αναλόγως με το ποια γλώσσα είναι;
Ολόκληρη τη μέρα τη δομείς κατά τέτοιον τρόπο, ώστε τη γλώσσα που εσύ θα επιλέξεις, να γίνει μέρος της ρουτίνας σου με έναν τρόπο ευχάριστο, απολαυστικό. Αν μαθαίνεις τη γλώσσα ως καταναγκασμό, τότε καλή σου τύχη. Πρέπει να το κάνεις με περιέργεια, με αγάπη. Μαθαίνεις πχ ιταλικά. Βάλε τα στην καθημερινή σου ρουτίνα, δες μια ταινία ή ειδήσεις στα ιταλικά.
Ό,τι καταλάβεις, δεν πειράζει αν χάσεις πολλά. Η γλώσσα -όπως και οτιδήποτε μαθαίνεις – δεν πρέπει να γίνεται καταναγκασμός. Το κάνεις με μεράκι, με πάθος, με έρωτα και νιώθοντας την ανάγκη να εμπλουτίσεις τη ζωή σου. Και βρίσκεις χιλιάδες τρόπους να το εντάξεις στην καθημερινή σου ρουτίνα.
Μέχρι ποιο επίπεδο μιλάτε και γράφετε τις γλώσσες που γνωρίζετε;
Δεν κοιτάω πλέον το επίπεδο γιατί έχω περάσει τη φάση που μ’ ενδιαφέρει «να πάρω καλό βαθμό». Άπαξ και μπορώ να καθίσω σ’ ένα καφενείο μ’ έναν Σενεγαλέζο ή έναν Κινέζο μετανάστη να μιλήσουμε στη γλώσσα τους, να μου πει για την ιστορία του, να τον καταλάβω και να με καταλάβει, να του κάνω ερωτήσεις, και να μου απαντήσει στη γλώσσα του, αυτό μου αρκεί. Επίσης μου αρέσει πολύ να διαβάζω, αγαπώ τη λογοτεχνία, είναι μέρος της ζωής μου και στις γλώσσες που μαθαίνω, θέλω να διαβάζω την αντίστοιχη λογοτεχνία. Έχω διαβάσει κινεζική λογοτεχνία που δεν έχει μεταφραστεί ποτέ σε δυτικές γλώσσες και δεν θα είχα αλλιώς ποτέ την ευκαιρία να τη διαβάσω.
Για ‘μένα μαθαίνω γλώσσα σημαίνει επικοινωνώ σε αυτήν. Αν κάνω λάθη, δεν με ενδιαφέρει, συνεχίζω και μαθαίνω από αυτά. Κατ’ εμέ δεν έχει σημασία το επίπεδο. Μετράω το επίπεδό μου όταν κάθομαι π.χ. στην Τουρκία σ’ ένα καφενέ με τους κυρίους που παίζουν τάβλι και μιλάμε για χίλια δυο θέματα, και γινόμαστε φίλοι, καρντάσηδες. Να διαβάσω όμως και λογοτεχνία τουρκική ή μια τουρκική εφημερίδα, να ζήσω τη γλώσσα: αυτό είναι το επίπεδο που με ενδιαφέρει. Αν δεν μπορώ, δεν λέω ότι ξέρω τη γλώσσα. Λέω ότι θα συνεχίσω να τη μαθαίνω ώσπου να μπορέσω.
Ο ίδιος δεν μαθαίνει απλά από τα βιβλία να μιλάει μια νέα γλώσσα
Η ελληνική γλώσσα θεωρείται μία από τις πιο δύσκολες στον κόσμο. Ποια είναι η άποψή σας πάνω σε αυτό;
Είναι διαφορετική από πολλές άλλες. Έχει εξελιχθεί με διαφορετικό τρόπο από τον προϊστορικό πρόγονό της –την ινδοευρωπαϊκή γλώσσα– μέχρι σήμερα. Δεν βλέπω κάποια ιδιαιτερότητα για τα ελληνικά. Σε μια Γερμανίδα που θέλει να μάθει ελληνικά, θα της πω ζήσε στην Ελλάδα, βγες με φίλους και φίλες, πηγαίνετε στο μπαρ, στην παραλία, στο εστιατόριο, βγείτε βόλτα μαζί: έτσι θα μάθεις τα ελληνικά.
Για εμάς τους Έλληνες και τις Ελληνίδες, τα ουγγρικά ας πούμε είναι μια πολύ διαφορετική γλώσσα. Με αυτή την έννοια είναι δύσκολη. Το ίδιο συμβαίνει και με τα ελληνικά. Δεν μοιάζουν με άλλες. Δεν είναι πολύ πιο δύσκολα από άλλες γλώσσες, αλλά είναι διαφορετικά απ’ τις μέσες ευρωπαϊκές γλώσσες που έχουν λατινικές, γερμανικές ή σλαβικές ρίζες. Με αυτή την έννοια είναι μοναδική, έχει δηλαδή τη δική της εξέλιξη στην ιστορία, δεν είναι μοναδική όμως με την έννοια ότι είναι ανώτερη ή κατώτερη από οποιαδήποτε άλλη γλώσσα
Ως γλωσσολόγος, πώς βλέπετε να μιλούν οι Έλληνες τα ελληνικά; Υπάρχει ο φόβος πως τα τελευταία χρόνια αλλοιώνονται, ιδιαίτερα με τη χρήση των Greeklish από πολλούς νέους ανθρώπους…
Αυτά είναι χαζομάρες. Δεν πρέπει να υπάρχει καμία ανησυχία. Η γλώσσα εξελίσσεται, και ως γλωσσολόγος θα πω ότι τη γλώσσα την αποφασίζουν οι φυσικοί ομιλητές. Και τα Greeklish, ήδη ξεπεράστηκαν από την εξέλιξη της τεχνολογίας. Δεν πρέπει να κουνάμε το δάχτυλο οι γλωσσολόγοι στους ομιλητές και τις ομιλήτριες της γλώσσας και να τους λέμε «δεν θα πρέπει να λες Α, θα πρέπει να λες Β!».
Για παράδειγμα η αύξηση στην προστακτική, το «υπέγραψε εδώ» είναι «λάθος» μόνο για τους φιλολόγους. Για εμάς τους γλωσσολόγους, εφόσον όλοι οι ομιλητές και όλες οι ομιλήτριες αποδέχονται κάτι ως φυσικό και το λένε, είναι μια χαρά, η γλώσσα έτσι εξελίσσεται. Έχουμε παλαιά αλεξανδρινά κείμενα που έγραφε ένας φιλόλογος της εποχής, και όλα όσα έλεγε αυτός να μη λες, είναι αυτά που λέμε σήμερα («να μη λες βρέχει, να λες ύει, να μη λες κράββατος να λες κλίνη», κλπ κλπ).
Δεν έχω κανένα πρόβλημα με τη νέα ελληνική. Πρόβλημα έχω με την παιδεία, η οποία δεν εμπνέει το άνοιγμα στον άνθρωπο, στη διαφορετικότητα, στην πολυπολιτισμικότητα. Τα ελληνικά του χιπ χοπ για παράδειγμα, είναι το ίδιο θεμιτά, όσο τα ελληνικά μιας εφημερίδας. Ο γλωσσολόγος περιγράφει τη γλώσσα και δε σου λέει τι να λες. Για παράδειγμα δεν σου λέει να λες «υετός» και όχι «βροχή» όπως έκανε ο αλεξανδρινός φιλόλογος. Δεν ανησυχώ για την ελληνική γλώσσα. Ανησυχώ για την παιδεία που δεν είναι αρκετά ανθρωπιστική. Η ιδεολογία μου είναι ο ανθρωπισμός.
Η ενασχόλησή μου με τις γλώσσες είναι έκφανση αυτής ακριβώς της ιδεολογίας, το να δέχομαι την ανθρωπότητα όπως είναι και φοβάμαι πολύ ότι η σημερινή παιδεία, την ώρα που το κλίμα καταρρέει και η άκρα δεξιά οργιάζει και διδάσκει τον φόβο προς τον άλλο, δεν προσφέρει αρκετά αντίδοτα.
Υπάρχει κάποια γλώσσα που θέλετε πολύ να μάθετε αλλά δεν έχετε καταφέρει μέχρι σήμερα;
Πάρα πολλές. Είμαι ανοιχτός στα βιώματα που η ζωή αποφασίζει για εμένα. Έμαθα αμχαρικά, τη γλώσσα της Αιθιοπίας, παλαιότερα επειδή λατρεύω την αιθιοπική κουζίνα. Στο ταξίδι μου μέσα στη ζωή, αφήνω την ίδια τη ζωή να με φέρει σε επαφή με μία νέα κουλτούρα, μια νέα γλώσσα που θα ελκύσει την προσοχή μου: εγώ είμαι ανοιχτός να βρω τον χρόνο, την ενέργεια να τη μάθω, όπως τώρα κάνω με τα γουόλοφ ή τα μπεγκάλι, τη γλώσσα της Σενεγάλης και του Μπαγκλαντές.
Σκέφτομαι πολλές γλώσσες, έχω πολλές στη λίστα. Ο χρόνος βέβαια δεν μου φτάνει πάντα. Η Κορέα είναι μια περιοχή του πλανήτη που με ελκύει πολύ και δεν ξέρω ούτε λέξη απ’ τα κορεάτικα, από αυτόν τον πλούσιο πολιτισμό. Με ελκύουν ορισμένες γλώσσες της Νότιας Ινδίας, καθώς και αφρικανικές γλώσσες.
Περιμένω από τη ζωή να μου χτυπήσει την πόρτα, να μου δώσει ευκαιρίες και να μου πει «Γιάννη, φέτος θα αγκαλιάσεις πχ την αλβανική κουλτούρα ή την κορεάτικη και πάει λέγοντας». Ευτυχώς σήμερα με το ίντερνετ, αντίθετα από ό,τι συνέβαινε στα παιδικά μου χρόνια, είναι εύκολο να μάθεις οποιαδήποτε γλώσσα σε εμπνεύσει.
Τι δυσκολίες αντιμετωπίσατε δηλαδή όταν ξεκινήσατε να μαθαίνετε γλώσσες;
Δεν υπάρχει καμία σύγκριση. Τα πράγματα τώρα δεν έχουν καμία σχέση με ό,τι συνέβαινε πριν από 30 χρόνια. Όταν ήμουν στο γυμνάσιο, αναζητούσα Κούρδους ομιλητές στους δρόμους. Σήμερα δεν υπάρχει καμία δικαιολογία να πεις π.χ. δεν μπορώ να μάθω κουρδικά ή αραβικά ή κορεάτικα. Αν σ’ ενδιαφέρει, δεν χρειάζεται καν να πληρώσεις, αν δεν έχεις χρήματα να πληρώσεις έναν δάσκαλο να σου κάνει μαθήματα.
Υπάρχει πλέον ένας πλούτος προσφορών στο διαδίκτυο και άπειρες δυνατότητες εκμάθησης γλωσσών. Ζηλεύω πραγματικά τα σημερινά παιδιά που τα έχουν όλα έτοιμα από τεχνολογικής άποψης. Αυτό που χρειάζεται είναι αυτοπειθαρχία, να έχεις κάποιο πρόγραμμα και άπαξ και ερωτευτείς την τάδε γλώσσα ή κουλτούρα, τίποτα δεν σε σταματά.
Για να διατηρήσει τις γλωσσικές του δεξιότητες, ο Γιάννης Οικονόμου μιλά με μητρικούς ομιλητές των γλωσσών ανά τον κόσμο
Γνωρίζετε και «νεκρές» γλώσσες;
Ναι, οι νεκρές γλώσσες ήταν για εμένα το άλφα και το ωμέγα στα μακρά χρόνια των σπουδών μου. Τα σανσκριτικά με πλούτισαν πολύ γιατί ήταν το παράθυρο στον ινδικό πολιτισμό. Αφιέρωσα χρόνια στην εκμάθηση αυτής της γλώσσας. Θες να δεις τα αρχαιότερα στάδια των γλωσσών που ερωτεύεσαι, όπως θα ήθελες να δεις τους προγόνους, τους παππούδες και τις γιαγιάδες του ανθρώπου που αγαπάς. Δεν μου αρκούσε να μάθω τα σημερινά πορτογαλικά ή τα ρουμάνικα.
Ήθελα να μάθω και τα λατινικά και την ινδοευρωπαϊκή γλώσσα από την οποία προέρχονται τα λατινικά (και τα ελληνικά ή τα κουρδικά). Είχα πάθος κατά τη διάρκεια των σπουδών μου για τις νεκρές γλώσσες, και έχω ακόμα. Είναι τεράστια η χαρά να πηγαίνεις σε ένα μουσείο και να διαβάζεις τις επιγραφές που βλέπεις. Είναι σαν να επικοινωνείς με τον αρχαίο χαράκτη που έκανε την επιγραφή που στέκεται απέναντί σου μες στο μουσείο — βουβή για τους περισσότερους επισκέπτες. Οι αρχαίες γλώσσες μας δείχνουν από πού είμαστε και πού φτάσαμε.
Αν σας ρωτούσε κάποιος-α «ποιες γλώσσες να μάθω, ποιες θα μου φανούν χρήσιμες;», ποιες γλώσσες θα τον προτρέπατε να μάθει;
Χρησιμοποιήσατε τη λέξη–κλειδί: «χρήσιμες». Πέρα από αυτούς που θέλουν να εμπλουτίσουν τη ζωή τους για τους οποίους μιλήσαμε, υπάρχουν και αυτοί που θέλουν να μπουν στην αγορά εργασίας. Τα αγγλικά πλέον δεν είναι από μόνα τους προσόν. Είναι σαν να ξέρεις γραφή και ανάγνωση.
Το λες πλέον ως κάτι απαραίτητο και όχι απλά ως προσόν. Θα έλεγα ότι οι μεγάλες ευρωπαϊκές γλώσσες σου δίνουν ένα μεγάλο πλεονέκτημα στην αγορά εργασίας: γερμανικά, γαλλικά, ιταλικά… Αν πρόκειται για σπουδές θα συνιστούσα στους νέους και τις νέες, εκτός απ’ τα αγγλικά που είναι απαραίτητα και πρέπει να τα ξέρει κανείς σε βάθος, να μάθουν και άλλη μία μεγάλη ευρωπαϊκή γλώσσα.
Μιλάω πάντα με γνώμονα τη χρησιμότητα, όχι την απόλαυση. Ρωσικά, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά, ιταλικά είναι η πεντάδα θα έλεγα πως σου δίνει ένα μεγάλο πλεονέκτημα. Επίσης, είναι ωραίο να μάθεις μια γλώσσα που σου επιτρέπει να πας σε πολλά κράτη, όπως η αραβική και η ισπανική γλώσσα ή η γαλλική και η πορτογαλική.. Εξαρτάται λοιπόν από τις ανάγκες και τους στόχους κάθε ατόμου.
«Όλες οι γλώσσες είναι πανέμορφες. Όλες οι γλώσσες είναι μοναδικές στον ίδιο βαθμό»
Σας πέρασε ποτέ από το μυαλό να διδάξετε;
Το ήθελα πολύ αυτό. Το μεγαλύτερο δίλημμα στη ζωή μου ήταν όταν, ενώ έγραφα τη διατριβή μου στο Χάρβαρντ, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μου πρόσφερε μια πολύ γενναιόδωρη υποτροφία, να πάω στην Τενερίφη της Ισπανίας, να σπουδάσω διερμηνεία. Μετά από πολλή σκέψη και μην ξέροντας τι να επιλέξω, τελικά δέχτηκα. Είχα πάθος για την επιστήμη μου, την ινδοευρωπαϊκή γλωσσολογία. Την ίδια στιγμή, είχα στο μυαλό μου σπουδαίους καθηγητές που έψαχναν για δουλειά σε μικρά πανεπιστήμια της Αμερικής… Τώρα είμαι μεταφραστής.
Δεν το μετάνιωσα. Αν μου έλειψε η πανεπιστημιακή καριέρα; Ναι, μου λείπει το να μεταδίδω τις γνώσεις μου σε νέα παιδιά. Ωστόσο, έχω μια πολύ καλή δουλειά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μια δουλειά που με ικανοποιεί πολύ όσο δύσκολη κι αν είναι, και χαίρομαι γι’ αυτό. Η ζωή αποφάσισε καλά για εμένα τελικά.
Έχετε σκεφτεί πώς θα διαιωνίσετε αυτή τη γνώση;
Πονεμένο ερώτημα. Έσβησα τον λογαριασμό μου από το Facebook γιατί μου έπαιρνε πάρα πολύ χρόνο. Εκεί μιλούσα και έκανα πολύ ακτιβισμό, για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για τα δικαιώματα της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ, έγραφα ενάντια στον ρατσισμό, καλούσα τον κόσμο να μάθει κινέζικα, αραβικά, τουρκικά, έγραφα για τα ταξίδια μου και είχα επηρεάσει πολύ κόσμο. Τώρα πια δεν το κάνω. Πλέον μεταφέρω το μήνυμα αυτό με το να δίνω συχνά συνεντεύξεις στην Ευρώπη και αλλού, να μιλάω εκεί, να καλώ τους νέους ανθρώπους να έχουν περιέργεια, να δέχονται τον Άλλον, αν το θέλουν να μαθαίνουν γλώσσες ή κάτι άλλο, να έχουν πάθος για τη διαφορετικότητα, να έχουν ενδιαφέροντα.
Ίσως, όπως με τη σημερινή συνέντευξη, είναι αυτός ο τρόπος να στείλω το μήνυμα μου, αυτό του ανθρωπισμού, της περιέργειας και της αποδοχής του Άλλου, της ικανότητας και της προθυμίας να μαθαίνεις από τον Άλλο. Δεν έχω κανέναν λόγο ή επιθυμία να γίνω διάσημος σπάζοντας κάποια ρεκόρ. Δεν μ’ ενδιαφέρει ο πρωταθλητισμός. Θέλω να μεταδώσω αυτό το μήνυμα ανθρωπισμού και του να εμπλουτίζεις τη ζωή σου ανοίγοντας το μυαλό σου σε διαφορετικές θεάσεις του κόσμου, σε διαφορετικούς πολιτισμούς, βιώματα, γλώσσες. Μην κάθεσαι όλη μέρα παθητικά μπροστά στην τηλεόραση παίζοντας βιντεοπαιχνίδια και χάνοντας τη ζωή σου.
Μάθε κάτι όμορφο. Όχι οπωσδήποτε γλώσσες, προσπάθησε να κατακτήσεις ό,τι σε εμπνέει — αλλά τις γλώσσες τις συνιστώ εκ πείρας, έχουν να σου προσφέρουν πάρα πολλά. Θα σε κάνουν καλύτερο άνθρωπο.
Έχετε ακόμα επαφές με τους πρώτους καθηγητές σας;
Φυσικά. Είναι οι άνθρωποι που μου άνοιξαν πόρτες σε νέες πραγματικότητες, στη συνειδητοποίηση σημαντικών στοιχείων για τη ζωή. Είμαστε ακόμα φίλοι, μαθαίνω για τις ζωές τους, επικοινωνούμε. Κάνω φιλίες με τους δασκάλους μου, έχω μια σχέση πολύ προσωπική. Δεν είναι «πάω ακούω το μάθημα και φεύγω». Τους θυμάμαι ακόμα με μεγάλη αγάπη. Όλα όσα μου έμαθαν. Έμαθα πολλά πράγματα, όχι μόνο γλωσσικά. Τους είμαι ευγνώμων.
Ποιο είναι το επάγγελμα σας;
Κάνω μεταφράσεις από όλες σχεδόν τις επίσημες ευρωπαϊκές γλώσσες στη Γενική Διεύθυνση Μετάφρασης της Ευρ. Επιτροπής στις Βρυξέλλες. Ένας επαγγελματίας μεταφραστή, κάνει συνήθως μεταφράσεις προς τη γλώσσα του και όχι από τη γλώσσα του.
Για την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι εξαιρετικά σημαντικό κάθε πολίτης της να έχει πρόσβαση στη νομοθεσία για το περιβάλλον, για την εκπαίδευση, για τα αυτοκίνητα και για χιλιάδες άλλα θέματα, στη γλώσσα του. Δεν χρειάζεται να είσαι γλωσσομαθής για να έχεις πρόσβαση στην ευρωπαϊκή νομοθεσία. Κι αυτός είναι ο ρόλος εμάς των μεταφραστών, να κάνουμε την νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης να ακούγεται, να διαβάζεται σαν να ήταν γραμμένη στα ελληνικά ή σε κάθε άλλη επίσημη γλώσσα.
Είναι μια τεράστια πρόκληση. Είμαστε η μεγαλύτερη μεταφραστική υπηρεσία στον πλανήτη. Η Γενική Διεύθυνση Μετάφρασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Δεν υπάρχει σε όλον τον κόσμο άλλος οργανισμός ο οποίος να μεταφράζει τόσα πολλά κείμενα, σε τόσες πολλές γλώσσες. Είναι ένα δημοκρατικό καθήκον αυτό που κάνω. Δηλαδή ο πατέρας σας, ο γείτονας σας, η κολλητή σας να μην απαιτείται να ξέρει άλλες γλώσσες, για να καταλάβει τι ισχύει για τη θαλάσσια ρύπανση ή για την υγεία ας πούμε.
Η γλώσσα της Ευρώπης είναι η μετάφραση, όπως έχει πει ο Ουμπέρτο Έκο. Αυτό κάνω στην καθημερινή μου δουλειά και νιώθω πολύ υπερήφανος για την εργασία μου.
Εμπνευσμένος από τους ξένους τουρίστες που επισκέπτονται την Κρήτη, άρχισε να μαθαίνει ξένες γλώσσες σε νεαρή ηλικία
Η εργασία σας είναι ιδιαίτερη απαιτητική. Έχετε καθόλου ελεύθερο χρόνο; Τι άλλο σας αρέσει να κάνετε;
Μου αρέσει να πηγαίνω εκδρομές με φίλους, να πηγαίνω θέατρο, να βγαίνω, να κάνω γυμναστική, ταξιδεύω πολύ… Αλλά όπως σας είπα έχω εντάξει τη γλωσσομάθεια σε αυτό. Ο ελεύθερος χρόνος συνδυάζεται με τις γλώσσες, ιδίως σε πολυπολιτισμικές πόλεις, όπως η Αθήνα και οι Βρυξέλλες. Μ’ αρέσει να ζω.
Μαθαίνεις απολαμβάνοντας τη ζωή. Αλλά πρέπει να μελετήσεις και πολύ. Υπάρχουν πολλοί σπασίκλες που μελετούν απλώς για να μάθουν μια γλώσσα. Εντάξει, και μετά τι την κάνεις τους λέω; Έχεις πάει σ’ ένα τουρκικό καφενείο, να κάτσεις να μιλήσεις με τους κατοίκους ενός χωριού; Για μένα δεν είναι αυτοσκοπός η μελέτη, είναι ένα απαραίτητο στάδιο που με οδηγεί στην επαφή με πραγματικούς ανθρώπους, πολιτισμούς, κόσμους.
Υπάρχουν μερικές ελληνικές λέξεις όπως το φιλότιμο και το μεράκι που λένε ότι δεν μπορούν να μεταφραστούν; Ισχύει όντως αυτό; Υπάρχουν και άλλες αντίστοιχα τέτοιες λέξεις από άλλες γλώσσες;
Όχι, αυτό είναι ένας κοινός αστικός μύθος που ακούγεται. Αυτά για έναν επιστήμονα γλωσσολόγο είναι μπαρούφες. Ένας από τους μεγαλύτερους γλωσσολόγους που υπήρξε ποτέ και είχα την τιμή να τον έχω και καθηγητή, ο Νόαμ Τσόμσκι, απέδειξε ότι όλες οι γλώσσες έχουν το ίδιο υπόβαθρο.
Δηλαδή τα βλάχικα και τα γαλλικά έχουν την ίδια δυνατότητα έκφρασης της ανθρώπινης εμπειρίας. Ακριβώς την ίδια. Η γλώσσα των Παπούα και τα ρωσικά ή τα γερμανικά, προσφέρονται το ίδιο για φιλοσοφία, για μαγειρική ή για θέατρο. Όλες οι γλώσσες έχουν την ίδια δυνατότητα να αντικατοπτρίζουν την ίδια πραγματικότητα. Και προφανώς επειδή τα βιώματα ενός ατόμου στην Παπούα Νέα Γουινέα δεν είναι τα ίδια με ενός ανθρώπου στην Πελοπόννησο, υπάρχουν λέξεις που στη γλώσσα των Παπούα είναι δύσκολο να μεταφραστούν. Όπως πχ τα κάλαντα, τα οποία μπορείς να τα πεις περιγραφικά στη γλώσσα τους, δηλαδή «κατά τα Χριστούγεννα τα παιδιά έρχονται και τραγουδάνε και πρέπει να τους δώσεις ένα χαρτζιλίκι». Υπό αυτή την έννοια, τέτοιες λέξεις υπάρχουν σε κάθε γλώσσα. Τα αγγλικά βρίθουν λέξεων που λες «πώς στο καλό θα το πω στα ελληνικά;».
Ναι, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι τα αγγλικά ή τα ελληνικά ή τα εσκιμώικα είναι κάτι το μοναδικό. Όλες οι γλώσσες εκφράζουν το ανθρώπινο βίωμα με τον ίδιο τρόπο και επειδή τα βιώματα είναι διαφορετικά σε κάθε χώρα του πλανήτη, υπάρχουν λέξεις που δύσκολα μεταφράζονται. Αυτό είναι ό,τι πιο φυσικό. Όλες οι γλώσσες είναι πανέμορφες. Όλες οι γλώσσες είναι μοναδικές στον ίδιο βαθμό.
Τέλος, τι είναι με λίγα λόγια οι γλώσσες για εσάς και ποιο είναι το μήνυμα που θα θέλατε να στείλετε στον κόσμο;
Οι γλώσσες με έκαναν να ενδιαφερθώ για τους ανθρώπους. Πιστεύω σε μία πολυπολιτισμική κοινωνία. Η γλώσσα πρέπει να σε εξανθρωπίζει, να σου δίνει απόλαυση και να σε κάνει να να αγαπάς τους διαφορετικούς ανθρώπους, χωρίς φοβικότητες, χωρίς αποκλεισμούς. Να απορρίπτεις το μίσος, την ξενοφοβία, τον εθνικισμό, όλα αυτά που απανθρωπίζουν τον άνθρωπο. Σου μαθαίνει ότι αξίζει να αγκαλιάσεις τους διαφορετικούς ανθρώπους και τον πλούτο των πολιτισμών τους.
