Ο Πικάσο, o Ντ’ Αρτανιάν, ο Σον Κόνερι και η κρυφή ιστορία ενός πίνακα

Φορώντας σμόκιν και λευκό κοστούμι ως φόρο τιμής στο κλασικό ένδυμα που λάνσαρε ως ακατανίκητος Τζέιμς Μποντ ο Σον Κόνερι, η Τζορτζίνα Χίλτον, υπεύθυνη δημοπράτησης των Christie’s, μίλησε λίγο πριν την ιστορική δημοπρασία στο Χονγκ Κονγκ για τη σπουδαιότητα του έργου του Πάμπλο Πικάσο «Buste d’homme dans un cadre» («Πορτρέτο ενός άνδρα σε κάδρο») λέγοντας πως θεωρείται «ένας από τους ωραιότερους και πιο εντυπωσιακούς πίνακες του καλλιτέχνη από την τελευταία δεκαετία της ζωής του».

Είναι, άλλωστε, ο τελευταίος σπουδαίος πίνακας που αγόρασε ο Σον Κόνερι πριν χτυπηθεί από την άνοια, καθώς θεωρούσε ότι η ιστορία του συγκεκριμένου έργου ταυτίζεται με τη δική του. Ισως, μάλιστα, να είναι και η άμεση σύνδεση του ηθοποιού με τον «Σωματοφύλακα», που πρωταγωνιστεί στον πίνακα, που να ενίσχυσε τη φήμη του και να συνέβαλε στο να εκτιναχθεί η τιμή του οδηγώντας στην κατοχύρωση της αγοράς στον πελάτη με τον κωδικό αριθμό 8108. Νικητής στον αγώνα της δημοπράτησης, ο συλλέκτης που δεν θέλησε να αποκαλύψει το όνομά του ήταν ταυτόχρονα αυτός που κατάφερε μέσω του ειδικού συμβούλου των Christie’s να κερδίσει όλους τους αντιπάλους του και με το πέμπτο από το χαρακτηριστικό σφυράκι χτύπημα να αγοράσει τον πίνακα έναντι του αστρονομικού ποσού των 20,7 εκατ. ευρώ.

Πρόκειται για το δεύτερο πιο ακριβό έργο τέχνης στην ιστορία των δημοπρασιών της Ασίας, που πλέον θεωρείται η πιο εύρωστη όσον αφορά τις επενδύσεις σε έργα τέχνης, με το ενδιαφέρον να αυξάνεται σημαντικά τα τελευταία χρόνια, κάτι που δεν συνέβαινε τα προηγούμενα χρόνια. Γνωρίζοντας ότι ειδικά το συγκεκριμένο έργο είχε πολύ σημαντική συναισθηματική αξία για τον Σον Κόνερι, οι υπεύθυνοι του οίκου Christie’s εκτίμησαν ότι θα χτυπήσει ρεκόρ στην πώλησή του και ότι ως εκ τούτου πρέπει να ενταχθεί στη συγκεκριμένη αγορά που βρίσκεται πλέον σε άνθηση. Είχε μάλιστα προηγηθεί συζήτηση με τον γιο του ηθοποιού, Στέφαν, ο οποίος είναι επίσης σύμβουλος σε έργα τέχνης και χειρίζεται σε αποκλειστικότητα τα θέματα που αφορούν τη μεγάλη συλλογή του ηθοποιού, η οποία επίσης περιλαμβάνει Μονέ, Καντίνσκι και άλλα έργα κορυφαίων καλλιτεχνών, για το ποιος πίνακας θα έβγαινε τελικά σε δημοπράτηση, δύο μόλις χρόνια μετά τον θάνατο του Σκωτσέζου ηθοποιού. Προκρίνοντας ότι αυτό είναι ένα από τα σπουδαιότερα έργα της συλλογής, ο γιος Κόνερι θεώρησε ότι πρέπει και για λόγους συναισθηματικούς να διατεθεί πρώτο για δημοπράτηση ώστε να ανεβάσει την αξία και των υπόλοιπων έργων.

Ο λόγος, άλλωστε, που δημοπρατούνται τα έργα είναι αμιγώς φιλανθρωπικός, καθώς τα έσοδα θα διατεθούν στο ίδρυμα του Κόνερι για την υποστήριξη στους τομείς του αθλητισμού και της διατήρησης των ωκεανών στα δύο μέρη όπου έζησε ο ηθοποιός το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, τη Σκωτία και τις Μπαχάμες. Είναι γνωστό ότι ο ηθοποιός ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητος σε περιβαλλοντικά ζητήματα και πάντοτε επεδίωκε την άμεση σχέση με τη φύση αντί για τη ζωή στις μεγάλες πόλεις ή στο Χόλιγουντ. Ο Στέφαν Κόνερι φρόντισε, επομένως, να αναλάβει την προβολή της συγκεκριμένης δημοπρασίας στην αγορά της Ασίας μαζί με την υπεύθυνη των Christie’s τονίζοντας την αξία του συγκεκριμένου πίνακα, ενός από τους πιο αντιπροσωπευτικούς της ύστερης περιόδου του Πικάσο, αλλά και να αποκαλύψει σημαντικά στοιχεία για τη στενή σχέση που είχε ο ηθοποιός με το συγκεκριμένο έργο, το οποίο αποφάσισε να αγοράσει κατ’ εξαίρεση αφού δεν προτιμούσε τα έργα της όψιμης περιόδου του Πικάσο. Παρότι λοιπόν οι περισσότεροι ηθοποιοί έχουν ειδικούς συμβούλους για τις συλλογές τους, ο Κόνερι είχε διαμορφώσει μόνος του τη συλλογή του, αφού ήταν ειδικός σε θέματα τέχνης.

Ηταν μάλιστα ο ίδιος ο γιος του που σε συνέντευξη που προηγήθηκε της πώλησης εξηγούσε πώς ο πατέρας του τού μετέδωσε τη μεγάλη αγάπη για τα έργα τέχνης, κάτι που τον καθόρισε ώστε να επιλέξει το επάγγελμα του τεχνοκριτικού και κατόπιν συμβούλου. Τόνισε μάλιστα πως: «Ο Σον είχε μια εξαιρετική αίσθηση αισθητικής, σύνθεσης και κίνησης που βελτιώθηκε από την καριέρα του σε ένα οπτικό μέσο, όπως επίσης και με τον πολυετή γάμο του με τη Μισελίν Ροκμπρίν, εξαιρετική και διεθνώς αναγνωρισμένη ζωγράφο».

Ο συγκεκριμένος Πικάσο αγοράστηκε, επομένως, κατευθείαν από τον ίδιο τον Κόνερι ύστερα από αναζήτηση και όχι σε δημοπρασία. Ο ίδιος μάλιστα έλεγε πως ήταν ο αγαπημένος του από άλλους του ίδιου καλλιτέχνη που είχε στην κατοχή του, επειδή, όπως είπε ο Στέφαν σε συνέντευξη που προηγήθηκε της δημοπρασίας, συνδύαζε «αυτή την αίσθηση της δύναμης και της ελευθερίας». Αν ωστόσο αναζητήσει κανείς την ιστορία του πίνακα, διαπιστώνει ότι οι λόγοι που αγοράστηκε είναι πιο ουσιαστικοί από τον χαρακτήρα του έργου ή του έντονου ανδρισμού που απέπνεε ο Πικάσο και που μπορεί να ενέπνεε τον Κόνερι. Κατ’ αρχάς το έργο, το οποίο σημειωτέον βγήκε πρώτη φορά σε δημοπρασία, είναι ένας από τους τελευταίους πίνακες που έκανε ο Πικάσο λίγο πριν πεθάνει και θεωρείται από τους πλέον περίοπτους.

Οσο για το όνομα του πρωταγωνιστή του έργου, που είναι ο γνωστός Ντ՚ Αρτανιάν από τους «Τρεις Σωματοφύλακες», ουσιαστικά συνιστά τον αντιπροσωπευτικότερο της σειράς των έργων με πρωταγωνιστές τους γνωστούς ήρωες του μυθιστορήματος του Δουμά και αυτό γιατί -σε αντίθεση με τους υπόλοιπους Σωματοφύλακες που έμοιαζαν πιο ευαίσθητοι- ο Ντ’ Αρτανιάν ενέπνεε δύναμη και αποφασιστικότητα ως φιγούρα και βοηθούσε τον Πικάσο όταν ήταν άρρωστος θυμίζοντάς του στιγμές ευρωστίας. Το γεγονός λοιπόν ότι αγοράστηκε από τον Κόνερι τον καιρό που είχαν αρχίσει να εμφανίζονται τα πρώτα δείγματα άνοιας μόνο τυχαίο δεν μπορεί να είναι. Προφανώς, κατά κάποιο τρόπο τον βοηθούσε να αντλεί δύναμη ώστε να αντιμετωπίζει την ασθένεια και να θυμάται την ωραία περίοδο της νιότης του.

Αλλά αυτό δεν είναι το μόνο στοιχείο που ενώνει τις δύο αυτές κορυφαίες προσωπικότητες, τον Πικάσο και τον Κόνερι, σε μια σχέση στην οποία αναφέρθηκε εκτενώς η Ελεν Χολτ, η διευθύντρια του οίκου δημοπρασιών Christie’s στην Ασία. «Η σπουδαιότητα του έργου και η ιστορία του φέρνει κοντά δύο αντιπροσωπευτικές προσωπικότητες του 20ού αιώνα, τον σπουδαίο Πικάσο και τον Σον Κόνερι, έναν γίγαντα της οθόνης και έναν εκπληκτικό γνώστη της τέχνης» τόνισε χαρακτηριστικά σε ανακοίνωσή της η εκπρόσωπος των Christie’s.

Η ιστορία του πίνακα

Πρόκειται, όντως, για μια συνάντηση γιγάντων και για μια ιστορία που έφερε κοντά αυτές τις δύο προσωπικότητες. Μαθαίνοντας μάλιστα πώς ακριβώς δημιουργήθηκε το έργο και τι ακριβώς ενέπνευσε τον Πικάσο για να τον ζωγραφίσει, ο Κόνερι αποφάσισε να τον αγοράσει ώστε βλέποντάς τον καθημερινά να παίρνει κουράγιο με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που ο κορυφαίος ζωγράφος αντλούσε δύναμη για να συνεχίσει στη δύση της ζωής του. Ηταν τέλη του 1965 όταν ο Πικάσο σε ηλικία 84 εισήχθη στο Αμερικανικό Νοσοκομείο του Παρισιού για χειρουργική επέμβαση σε έλκος. Η δύσκολη ανάρρωση, που τον καθήλωσε σε ένα σημείο, τον κράτησε μακριά από τη δημιουργία αλλά όχι μακριά από τη ζωγραφική, αφού ο Πικάσο πάντοτε μελετούσε εξονυχιστικά και με απόλυτη αφοσίωση τους κορυφαίους καλλιτέχνες, με τους οποίους δεν έπαψε ποτέ να συνομιλεί μέχρι το τέλος της ζωής του.

Ενας από αυτούς ήταν ο Ρέμπραντ και συγκεκριμένα η «Νυχτερινή Περίπολος» που είχε ανατεθεί στον Ρέμπραντ το 1642 από τον δήμαρχο και τον αρχηγό της αστυνομικής φρουράς του Αμστερνταμ και φαίνεται να απεικονίζει τον λόχο μιας πολιτοφυλακής, τα μέλη της οποίας στο μυαλό του Πικάσο παρέπεμπαν στην περίφημη παρέα του Ντ’ Αρτανιάν. Συνήθιζε μάλιστα να βλέπει τον πίνακα σε υψηλή ανάλυση μέσω ειδικού προτζέκτορα που έστηναν στο δωμάτιο του νοσοκομείου και να παρατηρεί τις λεπτομέρειες για ώρες!

Η άμεση σύνδεση, μάλιστα, των ηρώων του Ρέμπραντ με τους «Σωματοφύλακες» τον έκανε να ξαναδιαβάσει το μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Δουμά, όσο καιρό ανάρρωνε από την επέμβαση, μια συγκυρία που τον παρότρυνε να ξαναρχίσει να ζωγραφίζει και να δημιουργήσει έτσι μια σειρά από έργα που έφεραν τον τίτλο «Οι Σωματοφύλακες». Σήμερα τα έργα αυτά βρίσκονται σε διαφορετικές ιδιωτικές συλλογές και σύμφωνα με τον βιογράφο του Πικάσο, Τζον Ρίτσαρντσον, συνιστούν ένα θεμελιώδες κεφάλαιο στη ζωή του καλλιτέχνη αλλά και τη «μνημειώδη αποθέωσή του». Ο πιο σημαντικός από αυτούς θεωρείται ο πίνακας που βρέθηκε στην κατοχή του Κόνερι αφού απεικονίζει τον Ντ’ Αρτανιάν με τον οποίο λέγεται ότι ταυτιζόταν ο Ισπανός καλλιτέχνης, ενώ πολλοί αναλυτές θεωρούν ότι αρκετά από τα χαρακτηριστικά του αναφέρονται άμεσα και κατευθείαν στον Ρέμπραντ.

Αν μάλιστα προσέξει κανείς τα χαρακτηριστικά του πρωταγωνιστή στον πίνακα θα προσέξει πως όχι μόνο ταυτίζονται με αυτά του Σωματοφύλακα αλλά ότι τα μαύρα μάτια του θυμίζουν κατά πολύ τα κατάμαυρα μάτια του Πικάσο. Οσο για τον καπνό που υψώνεται στη δεξιά πλευρά του πίνακα και πάνω από το κεφάλι του Σωματοφύλακα, μάλλον παραπέμπει στην πίπα, απαραίτητο εργαλείο του καλλιτέχνη και μόνιμη συνοδό του, η οποία δεσπόζει και σε άλλο χαρακτηριστικό έργο του καλλιτέχνη με το ίδιο θέμα. Ο Πικάσο συνήθιζε μάλιστα αστειευόμενος να λέει ότι δεν αποχωρίζεται ποτέ ένα ποτήρι κρασί και την πίπα του παραμένοντας φανατικός καπνιστής σε όλη τη διάρκεια της ζωής του μέχρι εκείνη την κρίσιμη στιγμή των 85 χρόνων. Διότι ακριβώς μετά το χειρουργείο αναγκάστηκε να κόψει το κάπνισμα και όπως επισημαίνει ο βιογράφος του, η παρουσία του καπνού στο έργο αλλά και συνολικότερα η απεικόνιση των «Σωματοφυλάκων» του Πικάσο ενώ καπνίζουν μάλλον καταδείκνυε τη δική του «νοσταλγία για τον καπνό».

Επίσης η γενειάδα του «Σωματοφύλακα» του Πικάσο αποκαλύπτει την υψηλή καταγωγή του πρωταγωνιστή του Δουμά αλλά και την ευγένεια του χαρακτήρα, ενώ ενέχει και την άλλη όψη του κακού αφού την πιο χαρακτηριστική γενειάδα στο μυθιστόρημα την είχε ο Ρισελιέ ο οποίος ήταν ο κεντρικότερος εχθρός του Ντ՚ Αρτανιάν. Κάπως έτσι όλα αυτά τα ετερόκλητα στοιχεία συνδέονται σε έναν πίνακα και αποκαλύπτουν τον μοναδικό τρόπο που έχει ο Πικάσο να αναμειγνύει διαφορετικές επιρροές και φιγούρες. Ισως να είναι αυτή η παράδοξη ανάμειξη που συνιστά το χαρακτηριστικότερο trompe l’oeil του Πικάσο στον πίνακα, ο οποίος συνήθιζε να δημιουργεί κατ’ αυτό τον τρόπο τις πλέον ετερόκλητες φιγούρες συνδέοντας το μυθικό με το πραγματικό και το ιστορικό στοιχείο με τα πιο απτά κομμάτια της ζωής του.

Επιπλέον είναι εμφανείς οι κυβιστικές επιρροές που χαρακτηρίζουν και τους υπόλοιπους πίνακες με θέμα τους Σωματοφύλακες, με τους οποίους έλεγε ότι ταυτιζόταν περισσότερο από τους υπόλοιπους. Ειδικά όμως για τον Ντ’ Αρντανιάν, δηλαδή τον πίνακα που είχε στην κατοχή του ο Κόνερι, έλεγε ότι έφερε χαρακτηριστικά του ίδιου ως «πατέρα-προστάτη» και όχι ως μοιραίου εραστή ή κυρίαρχου, το πρότυπο δηλαδή με το οποίο ταυτιζόταν σε όλη του τη ζωή. Αλλαξε το μέτρο Είναι ίσως η πρώτη φορά που έβλεπε τον εαυτό του με αυτά τα χαρακτηριστικά. «Σε όλη μου τη ζωή πρωταγωνιστής ήταν ο Δον Χοσέ και όλοι οι άνδρες συνιστούσαν παραλλαγή αυτού του μοντέλου. Από τότε που ο Ντ’ Αρτανιάν ήρθε στη ζωή μου άλλαξε το μέτρο» έλεγε ο ιδιος στη Μαρί-Λορ Μπερναντάκ, την κριτικό που ασχολήθηκε εκτενώς με την ύστερη περίοδο του έργου του Πικάσο.

Ωστόσο οι πιο ειδικοί γνωρίζουν ότι δεν είναι η πρώτη φορά που οι Σωματοφύλακες εμφανίζονται στο έργο του Πικάσο, ούτε αφορούν αποκλειστικά την όψιμη περίοδο και τη συγκεκριμένη περίοδο της ανάρρωσης αφού τα πρώτα του παραστατικά σκίτσα ήταν εμπνευσμένα από τη φιγούρα του Ντ’՚ Αρτανιάν. Ωστόσο, στον συγκεκριμένο πίνακα φαίνεται η επιστροφή του καλλιτέχνη σε αυτό το πρότυπο με ισχυρές δόσεις νοσταλγίας, όπως και στον Κόνερι, για εκείνη την πιο εύρωστη περίοδο της νιότης του. Μπορεί ο ίδιος να συνήθιζε να επιστρέφει σε αρχετυπικές, ξεχασμένες στο παρελθόν φιγούρες, όπως και ο δικός μας αρχαιοελληνικός Μινώταυρος, που συνδέονταν με κάποιες κυρίαρχες όψεις της ζωής και του έργου του, αλλά εδώ φαίνεται ότι η συγκεκριμένη φιγούρα σφραγίζει τη δύση της ζωής του.

Μην ξεχνάμε ότι ο Πικάσο δεν έπαψε ποτέ, όπως και ο Κόνερι, πάνω απ’ όλα να βλέπει τον εαυτό του ως έναν ρομαντικό ιδαλγό, ως ένα προασπιστή των παλιών ιδανικών, αλλά πάντα με τη μοντέρνα ματιά που του υπαγόρευε η τέχνη του. Κανείς δεν θα ξεχάσει ποτέ τη φιγούρα του ημίγυμνου Πικάσο μέσα στο εργαστήριό του, σαν άλλος εμπνευσμένος ιππότης στο δικό του βασίλειο, όπως και του ντυμένου με το χαρακτηριστικό κιλτ Κόνερι, ορισμένου να προασπίζεται με τον δικό του τρόπο τον τόπο καταγωγής του. Και οι δύο, άλλωστε, ήταν μοναδικά πρότυπα αρρενωπότητας, που δεν έπαψαν ποτέ να δημιουργούν, να παίζουν και να εμπνέονται από την τέχνη τους όντας ταυτόχρονα δυναμικοί άνδρες και αμετανόητα παιδιά.

protothema.gr