Μειωμένα κατά πολύ τα πτηνά που ήρθαν να «ξεχειμωνιάσουν» στην Κρήτη

Λιγότερα κατά 20-30% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά ήταν τα υδρόβια πτηνά που επέλεξαν φέτος την Κρήτη για να ξεχειμωνιάσουν. Και η εικόνα γίνεται ακόμα πιο ανησυχητική αν τη δει κανείς σε βάθος εικοσαετίας, καθώς, σύμφωνα με τα στοιχεία της φετινής απογραφής στο νησί μας, οι αριθμοί των πτηνών ήταν φέτος κατά 50-60% μικρότεροι από τους πληθυσμούς που διαχείμαζαν στην Κρήτη το 2000.

Η εικόνα αυτή αφορά σε όλα τα υδρόβια πτηνά, με εξαίρεση τους γλάρους, και σε μεγάλο βαθμό, σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, παραπέμπει στον γνωστό… ύποπτο των τελευταίων ετών, τις κλιματικές αλλαγές.

Όσο ανατρέπονται οι ισορροπίες στις θερμοκρασίες, τόσο διαταράσσεται η αλυσίδα της φύσης σε χλωρίδα και πανίδα. Και τα υδρόβια πουλιά δε θα μπορούσαν να αποτελούν εξαίρεση στον κανόνα.

Σε πρώτη «ανάγνωση», όπως μας εξήγησε ο επιστήμονας του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Μιχάλης Δρετάκης, το σίγουρο είναι ότι η αιτία ή μια από τις αιτίες βρίσκεται στον ήπιο φετινό χειμώνα όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά κυρίως στη Σκανδιναβική, την Ανατολική Ευρώπη και τη Βαλκανική Χερσόνησο, που αποτελούν και τις «βάσεις» των πτηνών που κατεβαίνουν νοτιότερα στην Κρήτη τον χειμώνα.

Συνήθως το βασικό κύμα της μετανάστευσης πραγματοποιείται στο διάστημα Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου, οπότε οι συνθήκες στο ανατολικό τμήμα της Γηραιάς ηπείρου είναι τέτοιες που οδηγούν τα πουλιά να αναζητήσουν ζέστη και τροφή στα νότια.

Όμως φέτος οι υψηλές θερμοκρασίες εκείνο το διάστημα είχαν σαν αποτέλεσμα να μην παγώσουν, όπως ορίζει ο κανόνας της φύσης, οι λίμνες και τα ποτάμια, κι έτσι τα πουλιά να μην έχουν κάποιο λόγο να… φτιάξουν βαλίτσες. Έχοντας συνηθίσει τις καιρικές συνθήκες και προσαρμοστεί στην αναζήτηση τροφής ακόμα και μετά που θα παγώσουν οι υγροβιότοποί τους, τα πτηνά δύσκολα θα ξεκινήσουν το μεγάλο ταξίδι, αφού θα έχουν βρει τους τρόπους να επιβιώσουν σε αυτές τις συνθήκες. Έτσι η αναχαίτιση αυτής της μεγάλης μεταναστευτικής ροής είχε σαν αποτέλεσμα να μη φτάσουν στην Κρήτη οι μεγάλοι πληθυσμοί που υπό φυσιολογικές συνθήκες θα μας επισκέπτονταν.

Υπήρξαν όμως και πολλές εκπλήξεις, ορισμένες από τις οποίες άφησαν τους επιστήμονες με το στόμα ανοικτό. Όπως εκείνη που αφορούσε στην πρόωρη άφιξη χελιδονιών στο νησί μας, όπως και άλλων ειδών, ως… έκτακτες εμφανίσεις πτηνών που θεωρούνταν εξαιρετικά σπάνια για την Κρήτη. Επίσης, η φετινή απογραφή των υδροβίων επιβεβαίωσε τη σημασία του παρεξηγημένου Γιοφύρου ως πυρήνα ενός εξαιρετικά σημαντικού οικοσυστήματος, καθώς και την αξιοποίηση από τους φτερωτούς λάτρεις του υγρού στοιχείου τού νέου φράγματος του Χαλαυριανού.

Και στον αντίποδα, από τα αξιοσημείωτα ευρήματα της φετινής απογραφής των υδρόβιων ειδών είναι η υποβάθμιση άλλων φραγμάτων κυρίως από την πιο απίθανη αιτία που θα μπορούσε ενδεχομένως να σκεφτεί κανείς: την υπέρμετρη παρουσία χρυσόψαρων που έχει διαταράξει την αλυσίδα σε χλωρίδα και πανίδα.

Οι «γκεστ… σταρ» των πτηνών

Μεταξύ των ιπταμένων «γκεστ σταρ» της χρονιάς ήταν ο νυχτοκόρακας, ο οποίος, όπως μας εξήγησε ο κ. Μιχάλης Δρετάκης, ανήκει στα είδη που διαχειμάζουν στη Σαχάρα, αλλά φέτος έκανε την… υπέρβαση μένοντας πιο βόρεια. Έτσι έκανε την εμφάνισή του στην Κρήτη διαχειμάζοντας μάλιστα στον Γιόφυρο. Αποτελεί ένα είδος ερωδιών το οποίο έχει καταγραφεί τέσσερις ή πέντε φορές από το 1990. Την επιβεβαίωση της σημασίας του Γιόφυρου, παρά τη γνωστή υποβάθμιση του περιβάλλοντός του, κάνει και η καταγραφή πέντε ειδών ερωδιών στην περιοχή, καθώς και αγριοπαπιών, γεγονός που αξιολογείται από τους επιστήμονες ως ιδιαίτερα σημαντικό.

Νωρίς τα χελιδόνια

Από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία της φετινής απογραφής των πτηνών στην Κρήτη ήταν η παρουσία ενός πελαργού στη Σητεία, κάτι εξαιρετικά σπάνιο, και κυρίως χελιδονιών. Ο λόγος για το σταβλοχελίδονο, ένα από τα πέντε είδη χελιδονιών που έρχονται στην Ελλάδα και από εκείνα που μας επισκέπτονται από τον Μάρτη και μετά. Οι επιστήμονες αναγνώρισαν πληθυσμούς του είδους στην εκβολή του Αποσελέμη, στον Κόκκινο Πύργο και την Αγία Γαλήνη και, σύμφωνα με τον κ. Δρετάκη, δεν πρόκειται για πουλιά που απλά έτυχε να ξεμείνουν εδώ, αλλά για πρόωρη μετανάστευση ήδη από τον Ιανουάριο. Αξίζει να σημειωθεί ότι είναι η δεύτερη φορά που καταγράφεται κάτι τέτοιο στην Κρήτη. Από τις σπάνιες αφίξεις στο νησί μας ήταν πάνω από 15 άτομα του είδους δασότρυγγας, ενώ από τις εξαιρετικά σπάνιες εκείνη ενός ζευγαριού από θαλασσοπρίστες, ένα είδος πάπιας που προτιμά τη θάλασσα και καταγράφηκε στον Βαθιανό Κάμπο.

Έως σήμερα υπήρχαν ελάχιστες καταγραφές του είδους στο νησί μας, που δεν ξεπερνούν τις δέκα, με πρώτες εκείνες το 1945, κατά την κατοχή από τους Γερμανούς. Αξιοσημείωτο είναι ότι συνήθως το είδος κάνει την εμφάνισή του σε βαριούς χειμώνες. Και μια που ο φετινός – ως τα τώρα τουλάχιστον – δεν είχε αυτό το χαρακτηριστικό, η εκτίμηση είναι, σύμφωνα με τον γνωστό επιστήμονα του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας, ότι παρασύρθηκε από δυνατό βοριά, κατέβηκε στην Κρήτη από κάποιο σημείο του Νοτίου Αιγαίου όπου διαχειμάζει, και ξανανέβηκε στον τόπο που είχε επιλέξει, επίσης με τον ίδιο τρόπο.

Είχαμε και γερανούς

Σπάνιο για την Ελλάδα – και κυρίως για την Κρήτη – είδος είναι και ο γερανός που εντοπίστηκε φέτος στο νησί μας. Το πουλί αυτό διαχειμάζει συνήθως στη Βόρεια Ελλάδα και στην Κρήτη έχει ξαναπαρουσιαστεί άλλους τρεις χειμώνες, από τότε τουλάχιστον που υπάρχουν απογραφικά στοιχεία, από ένα άτομο τις δύο χρονιές, και μάλιστα στο αεροδρόμιο Ηρακλείου και από ένα στη Μεσαρά, κοντά στον Πύργο, και τρία στο Φραγκοκάστελο. Φέτος απογράφηκαν δύο γερανοί στην Κρήτη, ένας κοντά στο Γάζι και ένας στο Καστέλι Κισσάμου.

Σταθεροί επισκέπτες μας είναι κάθε χρόνο οι βαλτόπαπιες, που για να χαρακτηριστούν ως σημαντικός πληθυσμός πρέπει να αριθμούν τουλάχιστον 30 άτομα. Έτσι, το ότι καταγράφηκαν φέτος 50 άτομα στο φράγμα Ποταμών στο Αμάρι Ρεθύμνου και άλλα 38 στον Αποσελέμη και το φράγμα Χαλαβριανού αποτελεί σημαντικό γεγονός για το νησί μας. Ειδικά η τελευταία τοποθεσία είναι από τις πλέον αξιοσημείωτες διαπιστώσεις της φετινής απογραφής, καθώς, αν και καινούργιο σε παραπόταμο του Γιόφυρου στον νότιο Γιούχτα, το φράγμα είχε μεγάλη αφθονία αλλά και ποικιλία σε υδρόβια είδη, γεγονός που σε κάποιο βαθμό εξηγείται από το ότι φέτος ήταν η πρώτη χρονιά που ήταν γεμάτο με νερό. Ανάμεσα στα είδη που απογράφηκαν εκεί και δεν αριθμεί μεγάλους πληθυσμούς στην Κρήτη ήταν και ένα είδος πάπιας, η ψαλίδα.

ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

«Βόμβα» τα «αθώα» χρυσόψαρα

Σε αντίθεση με την εικόνα στο φράγμα Χαλαβριανού, τα υπόλοιπα στην Κρήτη δείχνουν να έχουν χάσει τη δυναμική τους, τουλάχιστον στο θέμα των πληθυσμών υδρόβιων πτηνών. Ο λόγος είναι, όσο και αν ακούγεται παράδοξο, τα χρυσόψαρα, τα οποία έχουν μετατραπεί σε πληγή και για τα κρητικά οικοσυστήματα. Η φαινομενικά αθώα κίνηση πολλών ανθρώπων να απελευθερώσουν από τις γυάλες ή τα ενυδρεία που τα είχαν και να τα ρίξουν στα νερά, κυρίως σε φράγματα, αποδείχτηκε καταστροφική. Όπως μας εξήγησε ο κ. Δρετάκης, τα χρυσόψαρα λειτουργούν ανταγωνιστικά στα πτηνά, τρώγοντας την ίδια τροφή. Αναπαράγονται με τρομακτικά γρήγορους ρυθμούς, δεν έχουν θηρευτές, άρα ο πληθυσμός τους δεν μπορεί να ελεγχθεί με φυσικό τρόπο, και καταστρέφουν τα πάντα. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, αναμοχλεύουν τον πυθμένα και απελευθερώνουν λάσπη και ουσίες που προκαλούν τοξικότητα καταστρέφοντας και τη χλωρίδα. Σε ορισμένες περιοχές της Κρήτης, μάλιστα, το πρόβλημα έχει προσλάβει ανησυχητικές διαστάσεις, όπως στο φράγμα Αρμανωγείων, όπως μας εξήγησε ο επιστήμονας του ΜΦΙΚ.

Αξιόλογη εμφάνιση αρπακτικών

Αξιοσημείωτη αποδεικνύεται η χρονιά στην Κρήτη και για τα αρπακτικά. Από τις πιο σπάνιες εμφανίσεις του φετινού χειμώνα ήταν εκείνη ενός γύπα, γνωστού ως ασπροπάρη, σπάνιου νεκροφάγου για το νησί μας. Το πτηνό περνάει από την Κρήτη με προορισμό την Αφρική και η παρουσία δύο ατόμων στο νησί μας γίνεται ακόμα πιο σημαντική, με δεδομένο το ότι το είδος έχει μειωθεί τόσο πολύ «που είναι θαύμα αν το δούμε». Θεωρείται από εκείνα που απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση, με λίγες δεκάδες μόνο να έχουν απομείνει στη Βουλγαρία, την Ισπανία και από ελάχιστα στον ελλαδικό χώρο.

Τροφή από τον ΧΥΤΑ Αμαρίου

Αξιοσημείωτο είναι ένα ακόμα στοιχείο που προέκυψε κατά τη φετινή απογραφή της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας και αφορά στα αρπακτικά. Η μεγάλη παρουσία τους κυρίως στην περιοχή του Αρκαδίου φαίνεται να εξηγείται από το ότι βρίσκουν τροφή σε σημαντικό βαθμό στον ΧΥΤΑ Αμαρίου, γεγονός που καταδεικνύει και την προσαρμοστικότητα πολλών ειδών στις νέες συνθήκες που δημιουργεί ο άνθρωπος. Ας μην ξεχνάμε ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα, εκείνο των γλάρων, που από θαλασσοπούλια μετατράπηκαν σε πουλιά… σκουπιδιών που δεν μπαίνουν στον κόπο να «ψαρέψουν», αλλά προτιμούν να ψάχνουν την τροφή τους στα αποφάγια που αφήνει ο άνθρωπος. Μεταξύ των αξιοσημείωτων ειδών αρπακτικών που καταγράφηκαν φέτος στην Κρήτη είναι ο βασιλαετός, ο στικταετός, ο κραυγαετός και ο ψαλιδιάρης, με το όνομα του τελευταίου να εξηγείται από την ψαλιδωτή του ουρά.

Πηγή: neakriti.gr