Μαρία Βλαζάκη: Ο νεοφιλελεύθερος φόβος απέναντι στη δύναμη του αρχαιολογικού νόμου

Ο αρχαιολογικός νόμος που εκπορεύεται απευθείας από το σύνταγμα της χώρας καταστρατηγείται

«Η Ελλάς έχει δύο πληγές: τη Δασική Υπηρεσία και την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Πρέπει να απελευθερωθεί η ελληνική γη όσο μπορούμε γρηγορότερα, γιατί αποτελεί τον μοχλό της ανάπτυξης». Στη ρήση αυτή, που πρωτοακούστηκε στις αρχές του 1980, φαίνεται να στηρίζεται η νεοφιλελεύθερη πολιτική της σημερινής κυβέρνησης, τόσο σε σχέση με το περιβάλλον όσο και με τις αρχαιότητες. Αυτές ακριβώς τις δύο «πληγές» προσπαθεί σήμερα να «θεραπεύσει» με τα σχετικά νομοσχέδια που ψηφίζει. Μπορεί, κατ’ οξύμωρο τρόπο, να δηλώνει η υπουργός Πολιτισμού μέσα στη Βουλή ότι «η προστασία όλου του πολιτιστικού αποθέματος της χώρας οφείλεται στον κλάδο των αρχαιολόγων», όμως τι πραγματικά σχεδιάζεται, αποφασίζεται και υλοποιείται σήμερα με τη συνδρομή της πολιτικής ηγεσίας του ΥΠΠΟΑ, παρά τις συνεχείς αντιρρήσεις και φωνές των αρχαιολόγων ανά την Ελλάδα;

Ο αρχαιολογικός νόμος που εκπορεύεται απευθείας από το σύνταγμα της χώρας καταστρατηγείται και η Αρχαιολογική Υπηρεσία, η αρχαιότερη δημόσια υπηρεσία από την ίδρυση του νεώτερου ελληνικού κράτους, ταπεινώνεται, με ενέργειες όπως: ο τεμαχισμός των αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου Θεσσαλονίκης, η απόσπαση των Δεσμωτών του Φαλήρου, που ακόμη παραμένουν κατά τραγικό τρόπο με προσωρινά προστατευτικά μέτρα, καθώς ακυρώθηκε από την πολιτική ηγεσία η πρώτη γνωμοδότηση του ΚΑΣ για οριστική αντιμετώπιση του προβλήματος με κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων, η λειτουργία διαλυτηρίου πλοίων δίπλα στον Τύμβο των Σαλαμινομάχων στην Κυνόσουρα. Συστηματικά παραβιάζεται το άρθρο 7 του νόμου, όπως στα νέα νομοσχέδια για ΟΔΑΠ (πρώην ΤΑΠ) και καταδυτικό τουρισμό ή στις περιπτώσεις του λόφου Φιλοπάππου και της Ακαδημίας Πλάτωνος. Μέχρι και πρόταση για σύντομο δανεισμό των Γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο και το Λούβρο έχει γίνει!

Πρόσφατα, τροποποιήθηκε ο αρχαιολογικός νόμος σε σχέση με τη μακρόχρονη εξαγωγή αρχαιοτήτων από όλα τα μουσεία της χώρας, εκτός αυτών που λειτουργεί το υπουργείο Πολιτισμού, από 5 σε 25 χρόνια με δυνατότητα ανανέωσης για 50 χρόνια συνολικά! Και αμέσως μετά ετοιμάζεται νομοσχέδιο για μετατροπή των πέντε μεγάλων και βραβευμένων μουσείων σε ΝΠΔΔ, δηλαδή να εξαιρεθούν από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Όλα γίνονται βιαστικά, καθώς η εποχή είναι βολική με κλειστά τα μουσεία. Η μετατροπή, κατά τον πρωθυπουργό και την κυβέρνηση, «αφαιρεί γραφειοκρατία και προσθέτει αυτοτέλεια» και «αξιοποιώντας τις τεχνικές διοίκησης και διαχείρισης επιχειρήσεων, επικοινωνίας και marketing, (τα μουσεία) θα βελτιώσουν την αποδοτικότητά τους με υιοθέτηση νέων στρατηγικών και αυτενέργεια».

Δυστυχώς, τέτοιες ενέργειες είναι ολέθριες για τη χώρα. Τα αγαθά της Υγείας, της Παιδείας και του Πολιτισμού είναι δημόσια, γιατί η Ελλάδα δεν είναι Ανώνυμη Εταιρεία. Τα μουσεία, σύμφωνα με τον αρχαιολογικό νόμο, είναι υπηρεσίες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Όταν, μάλιστα, οι ρυθμίσεις αυτές υλοποιούνται σε μια εποχή πανδημίας, με προοπτικές μειωμένου τουρισμού για το μέλλον, με διεθνή παραδείγματα, όπως της Γερμανίας, ισχυρής στήριξης του Δημοσίου στα μουσεία και τους εργαζόμενους, η Ελλάδα (φευ!) στρέφεται από δημοσιονομική σε νεοαποικιακή πολιτική, τώρα, στον εορτασμό των 200 χρόνων από την Επανάσταση! Ειδικά σήμερα, η στροφή όλων ακόμη και του επιχειρηματικού κόσμου προς το κράτος δεν συνετίζει την κυβέρνηση, έστω και την τελευταία στιγμή;

Τι θα συμβεί λοιπόν στα εμβληματικά μουσεία αν γίνουν ΝΠΔΔ; Γιατί, ως προς την «οικονομική αυτοτέλεια», το γνωρίζουν και οι ίδιοι που το εισηγούνται ότι δεν θα προκύψει, γι’ αυτό συνεχίζουν να κάνουν λόγο για επιχορήγηση από το ΥΠΠΟΑ, όπως γίνεται π.χ. με την Εθνική Λυρική Σκηνή, που από ΝΠΔΔ μετατράπηκε σε ΝΠΙΔ και πρόσφατα στεγάζεται στο Κέντρο Νιάρχου. Άραγε τι συνειρμούς προκαλεί η πορεία αυτή, όταν θυμηθούμε ότι και για το δεύτερο ΝΠΔΔ Μουσείο Κανελλοπούλου καταβλήθηκαν μεγάλες προσπάθειες από την Αρχαιολογική Υπηρεσία ώστε να μη μετατραπεί σε ΝΠΙΔ που επεδίωκε το αντίστοιχο Ίδρυμα;.

Για την «επικοινωνία και αποδοτικότητα» και «εξωστρέφεια» είναι κωμικοτραγικό να ομιλεί κανείς, όταν, με τη σωστή πολιτιστική πολιτική των προηγουμένων ετών, τα μουσεία όλης της χώρας έχουν κατορθώσει να προσφέρουν σπουδαίο πολιτιστικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό και επιστημονικό έργο, παρά την έλλειψη μόνιμου προσωπικού. Αυτό δηλώνει δημοσίως το προσωπικό και των πέντε μουσείων, αυτό υποστηρίζουν τα σωματεία αρχαιολόγων, φυλάκων και συντηρητών. Και αυτό παρουσιάζει η ανακοίνωση της Ενωτικής Αγωνιστικής Κίνησης (24.1.2021) συγκρίνοντας τη λειτουργία του Μουσείου Ακροπόλεως με αυτή των Μουσείων του ΥΠΠΟΑ.

Τι απομένει; Ένας τραγέλαφος:

Ο Έλληνας πολίτης, ήδη σοκαρισμένος από τη μακρόχρονη εξαγωγή αρχαιοτήτων για 50 χρόνια, θα παρακολουθεί ως απλός θεατής αρχαία που φιλοξενούνται στα πέντε μουσεία από διάφορα μέρη της επικράτειας να εκπατρίζονται για 50 χρόνια σε ξένες χώρες. Αρχαιότητες που μέχρι σήμερα δεν εγκρίνεται να επιστρέψουν στα ίδια τα περιφερειακά μουσεία των τόπων προέλευσής τους, με την αιτιολογία ότι προβάλλουν συνολικά την κληρονομιά μας σε κεντρικό επίπεδο, όπου και μελετώνται.

Αρχαιότητες, δηλαδή, που δεν μπορούν να επιστρέψουν από τη Θεσσαλονίκη στην Κατερίνη ή από το Ηράκλειο στα Χανιά, θα μπορούν να κοσμούν για μισό αιώνα μουσεία π.χ. στο Αμπού Ντάμπι, το Πεκίνο, τη Νέα Υόρκη… Πώς φαντάζεται η κυβέρνηση ότι θα το δεχτεί αυτό ο κάτοικος της ελληνικής περιφέρειας; Δεν αρκεί η πολιτιστική διπλωματία των προηγούμενων χρόνων με τις διθυραμβικές περιοδικές εκθέσεις ανά την υφήλιο (Ευρώπη, ΗΠΑ, Καναδά, Κίνα, Ιαπωνία);

Αυτή, βέβαια, είναι η πολιτική των μουσείων της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Πρέπει οι ελληνικές αρχαιότητες να ξενιτεύονται για μισό αιώνα (η αρχική εισήγηση ήταν για ένα αιώνα!), όταν η ίδια η Ελλάδα πονάει πάντα για την υφαρπαγή σημαντικών αρχαιοτήτων που σήμερα κοσμούν μουσεία του εξωτερικού; Αφού πέρασαν 200 χρόνια, η χώρα οικειοθελώς πλέον θα εξάγει την προγονική κληρονομιά, ως ένα απλό εξαγώγιμο προϊόν που επειδή δεν καταναλώνεται θα επιστρέφει μετά από 50 χρόνια, μετά από δυο γενιές, και πώς θα είναι ο κόσμος τότε;

Το επιχείρημα ότι θα εξάγονται αρχαιότητες από τις αποθήκες των μουσείων δεν ευσταθεί. Οι αποθήκες είναι, στην πραγματικότητα, επιστημονικές συλλογές και οι αρχαιότητές τους στηρίζουν την επιστήμη, την έρευνα και τις περιοδικές εκθέσεις και επανεκθέσεις όλων των μουσείων, κρατικών και ιδιωτικών. Δεν είναι δυνατόν το δημόσιο αυτό αγαθό, ο λόγος της ύπαρξής μας ως κράτους, να εξάγεται για 50 χρόνια.

Προς υποστήριξη της μετατροπής σε ΝΠΔΔ αναφέρονται ως παραδείγματα μεγάλα, διεθνή μουσεία, που σήμερα, όμως, ακριβώς αυτά στρέφονται προς την κρατική στήριξη. Μουσεία, βέβαια, που στεγάζουν θησαυρούς λεηλατημένους από διάφορες χώρες, σε αντίθεση με τα πέντε μουσεία, η ύπαρξη των οποίων στηρίζεται στην πολιτιστική κληρονομιά αυτής της χώρας. Όσο για το πρότυπο του Μουσείου Ακρόπολης, έχει απαντήσει η Ενωτική Αγωνιστική Κίνηση (24.1.2021). Ας σημειωθεί επίσης ότι ενώ σήμερα η υπουργός Πολιτισμού διαφημίζει ως «πιλότο» το Μουσείο Ακρόπολης, πριν ενάμιση χρόνο δήλωσε στον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων ότι «δεν αποτελεί το καλύτερο πρότυπο λειτουργίας» (ΣΕΑ 2.8.2019)!

Επίσης, παρότι, κατά την υπουργό, «η προστασία όλου του πολιτιστικού αποθέματος της χώρας οφείλεται στον κλάδο των αρχαιολόγων», τώρα ο έλεγχος και η προστασία του μεγάλου πλήθους «του πολιτιστικού αποθέματος» που έχει συγκεντρωθεί στα πέντε εμβληματικά μουσεία θα ανατεθεί σε Διοικητικό Συμβούλιο και διευθυντή, δηλαδή σε πρόσωπα εκτός της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Ας μην ξεχνάμε και την πρόσφατη απάντησή της στον βουλευτή Ηρακλείου κ. Κεγκέρογλου ότι, «ως έμπειρος κοινοβουλευτικός, αν είχε διαβάσει προσεκτικά τη διάταξη, θα έβλεπε ότι ούτε το Μουσείο Ηρακλείου ούτε το Μουσείο Μεσαράς υπάγονται στη διάταξη (δηλ. της εξαγωγής για 25+25 χρόνια)». Και αμέσως μετά προτείνει στο Υπουργικό Συμβούλιο τη μετατροπή του Μουσείου Ηρακλείου σε ΝΠΔΔ ώστε να υπαχθεί και αυτό στη διάταξη. Εξάλλου, ποιος μας διασφαλίζει ότι αν περάσει η προαγγελθείσα ρύθμιση, δεν θα προχωρήσει η νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση σε μετατροπή σε ΝΠΔΔ και άλλων περιφερειακών μουσείων και μεγάλων αρχαιολογικών χώρων;

Προς τι λοιπόν αυτές οι αντιφάσεις; Μοναδικός στόχος είναι η αποδυνάμωση του αρχαιολογικού νόμου και της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, όπως το επιτάσσει η νεοφιλελεύθερη πολιτική που στηρίζεται στον περιορισμό του κρατικού τομέα με τον πιο ακραίο έλεγχο του Δημοσίου. Ακόμη και σήμερα, στην εποχή του κορωναϊού!

Όμως, η πολιτιστική κληρονομιά, ως δημόσιο κοινωνικό αγαθό και δημόσια εκτός συναλλαγής περιουσία, επιβάλλει μια ενιαία δημοσιονομική πολιτιστική πολιτική, όπως την ασκεί η Αρχαιολογική Υπηρεσία και όχι αυτόνομες πολιτικές και προσωπικές διαπραγματεύσεις με ιδιωτικά μουσεία, ιδρύματα και οργανισμούς για διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος του τόπου μας.

Σύσσωμη η Αρχαιολογική Υπηρεσία, αρχαιολόγοι, αρχαιοφύλακες, μηχανικοί, συντηρητές, διοικητικό και εργατοτεχνικό προσωπικό, αντιστέκεται σε μια τέτοια προοπτική για λόγους που δεν ανάγονται σε προσωπικά συμφέροντα. Απομένει στην κυβέρνηση να αντιληφθεί την αναχρονιστική κίνηση και το τραγικό λάθος για τη χώρα, με το οποίο θα συνδέσει τη θητεία της, και να μην προχωρήσει στην κατάθεση του νομοσχεδίου.

Η μη διαβούλευση και η αδιαφάνεια που το περιβάλλει δεν είναι στο πνεύμα μιας ευνομούμενης δημοκρατίας, είναι αντιδημοκρατικές ενέργειες, εκ διαμέτρου αντίθετες στις υποχρεώσεις των κυβερνήσεων σε ένα κράτος δικαίου. Σε αντίθετη περίπτωση, το δίκαιο θα αποκατασταθεί από τους επόμενους στην εξουσία.

* Η Μαρία Βλαζάκη είναι επίτιμη γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, πρώην γενική γραμματέας υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού