Κρήτη | Ο φωτογράφος των ερευνητών αλλά και… του Dior
Ζει στις Αρχάνες, ασχολείται με τη φωτογραφία εδώ και 30 χρόνια και μετράει συνεργασίες με μεγάλες ελληνικές και ξένες διαφημιστικές εταιρείες, με διάσημους οίκους μόδας και με ξένους εκδοτικούς οίκους.
Τα τελευταία 10 χρόνια εργάζεται στο τμήμα δημοσίων σχέσεων του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) και με τους φωτογραφικούς του φακούς αιχμαλωτίζει την αλήθεια των ερευνητών και της Επιστήμης και την μεταφράζει σε τέχνη. Νομπελίστες, Πολιτικοί, Ευρωπαίοι αξιωματούχοι, Έλληνες και ξένοι επιστήμονες αλλά και οι περισσότεροι ερευνητές του ΙΤΕ του έχουν χαρίσει τα πιο ωραία «κλικ».
«Είναι μερικά πράγματα που δεν μπορείς να τα αντιληφθείς απέξω. Πρέπει να τα βιώσεις από μέσα. Για παράδειγμα, προσπαθούσα να καταλάβω από πού πηγάζει αυτός ο ενθουσιασμός που έχουν οι επιστήμονες. Είναι η Επιστήμη κάτι εξωτικό αναρωτιόμουν, που τους δίνει τόση χαρά; Τελικά αντιλήφθηκα ότι πρόκειται για έναν κόσμο στον οποίο είναι τόσο προσηλωμένοι που όταν τον ζεις από μέσα σου φαίνεται τελείως φυσιολογικός. Άρχισα να αντιλαμβάνομαι ότι τους συγκινούν πράγματα που άλλους θα τους άφηναν τελείως αδιάφορους π.χ. ενθουσιάζονται με ένα μικροσκόπιο ή με ένα μηχάνημα που κάνει ανάλυση DNA. Οι επιστήμονες είναι πολύ παθιασμένοι με αυτό που κάνουν…». Και κάπως έτσι ξεκινά η κουβέντα με τον φωτογράφο Χρήστο Τσουμπλέκα. Με τον άνθρωπο που έχει αιχμαλωτίσει με τον φακό του Νομπελίστες, πολιτικούς και ευρωπαίους αξιωματούχους, αλλά κυρίως Έλληνες και ξένους ερευνητές.
Την τελευταία δεκαετία, από το τμήμα δημοσίων σχέσεων του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) έχει προσφέρει τα πιο αυθόρμητα, τα πιο αληθινά και τα πιο ωραία κλικ των ερευνητών του Ιδρύματος και όχι μόνο. Οι νομπελίστες Venkatraman Ramakrishnan, Konstantin Sergeevich Novoselov και Roger D. Kornberg, ο Γενικός Διευθυντής Έρευνας και Καινοτομίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Jean-Eric Paquet, ο κορυφαίος αστροφυσικός Rashid Alievich Sunyaev, η καθηγήτρια Μοριακής Αστροφυσικής Ewine van Dishoeck, ο τέως πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας, Jean-Pierre Bourguignon, είναι ανάμεσα στα πρόσωπα που έχει απαθανατίσει με τον φακό του.
«Από την ώρα που κλήθηκα να στελεχώσω μαζί με άλλους συναδέλφους το τμήμα δημοσίων σχέσεων του ΙΤΕ άρχισα να εκμεταλλεύομαι την πραγματική μου ιδιότητα ως φωτογράφος και να αξιοποιώ την καλλιτεχνική μου πλευρά. Μέχρι τότε οι φωτογραφίες των ερευνητών περιορίζονταν σε κάποιες τύπου ταυτότητας ή σε αυτές που τραβούσαν οι ίδιοι με το κινητό τους. Σιγά-σιγά άρχισαν και εκείνοι να μου ζητούν να φωτογραφίσω τους ίδιους ή ακόμη και ένα μηχάνημα για να το στείλουν σε συναδέλφους τους ή για να το χρησιμοποιήσουν σε κάποια παρουσίαση. Και από εκεί ξεκίνησε το ταξίδι…», περιγράφει ο κ. Τσουμπλέκας.
Προσωπική αναζήτηση…
Ο Χρήστος Τσουμπλέκας όταν ήταν μικρός ήθελε να γίνει Κοινωνιολόγος ή Ψυχολόγος. Όμως, μια φωτογραφική μηχανή σοβιετικής κατασκευής, μάρκας Zenit που αγόρασε ο ίδιος με το χαρτζιλίκι του από ένα παζάρι, όταν ήταν μαθητής Λυκείου έμελλε να του αλλάξει όλη του τη ζωή. «Ξεδιπλώθηκε μπροστά μου ένας ολόκληρος κόσμος. Μετά το Λύκειο συνέχισα τις σπουδές μου σε σχολή φωτογραφίας. Εκεί οι γνώσεις μου εμπλουτίστηκαν, οργανώθηκαν και μου δόθηκε η ευκαιρία να έρθω σε επαφή με σημαντικούς δασκάλους φωτογραφίας και με το έργο τους».
Ο Έλληνας καλλιτέχνης σπούδασε φωτογραφία στην FOCUS School of Photography, Video & new Technologies και στη συνέχεια απέκτησε BFA in Photography από το Royal College of Arts με υποτροφία, όπου εκεί αντιλήφθηκε ότι η φωτογραφία δεν είναι ένα απλό «κλικ». Πίσω της υπάρχει μια ολόκληρη επιστήμη, υπάρχει αισθητική, υπάρχει η Ιστορία της Τέχνης, υπάρχουν πολλοί και αξιόλογοι δάσκαλοι.
Εργάστηκε σε μεγάλα ατελιέ στην Αθήνα (όπως του Nτίνου Διαμαντόπουλου, το Ατελιέ Artion κ.α.), αλλά η πρωτεύουσα δεν τον γοήτευσε αρκετά ώστε να τον κρατήσει. Ο Χρήστος Τσουμπλέκας επέστρεψε στη γενέτειρά του την Κρήτη συνεχίζοντας την προσωπική αναζήτηση: «Επιστρέφοντας στην Κρήτη άφησα λίγο στην άκρη τον φωτογραφικό φακό και ασχολήθηκα εντατικά με την επεξεργασία της εικόνας, με το design και με το photoshop. Τον ξανάπιασα μετά από μια 4ετία με αφορμή τη γέννηση του πρώτου μου παιδιού. Πήρα μια ψηφιακή πλέον μηχανή και άρχισα να αποτυπώνω ξανά στιγμές. Ωστόσο αυτό το διάλειμμα μου έκανε καλό γιατί κάποια πράγματα ωρίμασαν μέσα μου».
Σήμερα, ο Χρήστος Τσουμπλέκας, εκτός από την προβολή και την οπτική επικοινωνία της επιστήμης, διδάσκει φωτογραφία, αναλαμβάνει ιδιωτικά πρότζεκτ, ενώ συνεργάζεται παράλληλα με διαφημιστικές εταιρίες και εκδοτικούς οίκους τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Μάλιστα φωτογραφίες του από το νοτιοανατολικό άκρο της Κρήτης έχουν χρησιμοποιηθεί για την προώθηση γνωστού αρώματος του οίκου Christian Dior, ενώ έχει συνεργαστεί και με τον γνωστό γαλλικό εκδοτικό οίκο Charles Corlet για το εξώφυλλο του μυθιστορήματος του Jean Calbrix “Mon Cadavre s’ enroue en Rouen”.
Στον κόσμο της Επιστήμης…
Όταν ο ίδιος ξεκίνησε τα πορτρέτα των επιστημόνων ήταν διστακτικός και έψαχνε να βρει τρόπους για να τους προσεγγίσει. Ήταν επηρεασμένος από τα στερεότυπα που θέλουν τους επιστήμονες «μη γήινους» και απρόσιτους. Με τον καιρό αντιλήφθηκε ότι αυτό δεν ισχύει και ότι οι επιστήμονες είναι άνθρωποι φωτεινοί, με βαθιά ενσυναίσθηση, γήινοι και απλοί, με τα προσωπικά τους χαρακτηριστικά και τις αδυναμίες τους.
Η καλλιτεχνική περιέργεια να μάθει όσα περισσότερα μπορούσε από τις ζωές των σημαντικών αυτών ανθρώπων που εργάζονται για να προχωρήσουν την ανθρωπότητα ένα ακόμη βήμα παραπέρα, έχει κυριεύσει εδώ και χρόνια τον διακεκριμένο φωτογράφο. Και δεν έχει μείνει μόνο στο επίτευγμά τους, αλλά έχει προχωρήσει στη διερεύνηση αυτών των ξεχωριστών προσωπικοτήτων προσπαθώντας να τους προσεγγίσει εντός και εκτός του ερευνητικού χώρου για να ανακαλύψει πτυχές πέρα από αυτές που τυπικά σχετίζονται με τα γνωρίσματα των επιστημόνων, όπως είναι το ταλέντο, η ευφυΐα, ή η υψηλή νοημοσύνη.
Μέσα από την μακρόχρονη επαφή του με τους ερευνητές ο καλλιτέχνης έχει διαπιστώσει πως η επιστήμη είναι ένας δρόμος και ένας τρόπος αντίληψης του κόσμου, για όσους ασχολούνται μαζί της με ευχαρίστηση και πάθος. Οι ερευνητές, όπως ο ίδιος λέει, έχουν συνήθως έναν ευρύ ορίζοντα, πολλά ενδιαφέροντα πέρα από την Επιστήμη τους και μια παιχνιδιάρικη και γεμάτη χιούμορ προσέγγιση στη ζωή, και αντιμετωπίζουν τους συνανθρώπους τους με σεβασμό και ευγένεια.
«Οι επιστήμονες έχουν μια συστολή και ταυτόχρονα μια παιδική αθωότητα που τους κάνει πολύ γοητευτικούς. Μπροστά στον φακό είναι συνήθως αμήχανοι γιατί θεωρούν ότι η εικόνα τους δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία, ότι δεν ενδιαφέρουν τους συνανθρώπους τους ως άτομα, αλλά μόνο ως επιστήμονες. Χρειάζεται κόπος για να αντιληφθούν ότι η εικόνα τους είναι πολύ σημαντική για την προώθηση της ερευνητικής δουλειάς τους. Αυτό γίνεται αντιληπτό όσο εκείνοι ανεβαίνουν επίπεδο και όσο η δουλειά τους αναγνωρίζεται. Τότε καταλαβαίνουν ότι μπορούν να λειτουργήσουν ως πρότυπα, ως role models. Κάποιοι ωστόσο είναι πολύ εσωστρεφείς και χρειάζεται προσπάθεια για να τους «ξεκλειδώσεις». Και αυτό για μένα είναι πρόκληση. Για να μπορέσω να αποτυπώσω την αλήθεια τους πρέπει να τους «ξεκλειδώσω». Υπάρχουν άτομα που δεν τα έχω καταφέρει, μετρημένα στα δάχτυλα, αλλά θα ήθελα να έχω την ευκαιρία ξανά και ξανά να τους φωτογραφίσω. Ξέρω όμως ότι ο χρόνος τους είναι πολύτιμος και δεν θέλω να τους πιέζω. Μερικές φορές αισθάνομαι ότι τους «κλέβω» τον χρόνο. Με έχει εντυπωσιάσει αυτή η εσωστρέφεια, αυτό το «κούμπωμα» και πιστεύω ότι πηγάζει από τη σεμνότητα που διαθέτει η πλειονότητα αυτών».
Η επαφή του Χρήστου Τσουμπλέκα με τους επιστήμονες και την Επιστήμη γενικότερα δεν τελειώνει με τη φωτογράφισή τους. Αντίθετα από εκεί ξεκινά ένα άλλο ταξίδι. Διατηρεί σχέσεις με αρκετούς από αυτούς, συναντιέται μαζί τους εκτός του ΙΤΕ, ανταλλάσσουν απόψεις και ιδέες. «Αν με ρωτήσεις αν έχω γίνει πιο ευφυής από την επαφή μου με τους επιστήμονες, θα σου απαντήσω θετικά, αν και η ερώτηση είναι αφελής. Γενικά, όταν συναναστρέφεσαι με εξαιρετικούς ανθρώπους, το μόνο που μπορείς να αποκομίσεις είναι πολύτιμα μαθήματα με ανεκτίμητη αξία. Σαφώς και έγινα πιο έξυπνος με την έννοια ότι έμαθα από τις εμπειρίες μου. Έμαθα για τους ανθρώπους. Έμαθα για τον εαυτό μου. Δεν ικανοποιούμαι εύκολα, προσεγγίζω διαφορετικά τη δουλειά μου ψάχνοντας να βρω μια αντικειμενική αλήθεια πίσω από τις εικόνες, βρίσκομαι σε μια διαρκή αναζήτηση γνώσης γενικότερα, γίνομαι δύσπιστος και διερευνώ τα πράγματα από διαφορετικές οπτικές και σε βάθος, έχω ενδιαφέρον για όλα όσα παράγουν τα ερευνητικά εργαστήρια. Ακόμη και στη δουλειά μου πειραματίζομαι με αρχέγονες τεχνικές φωτογραφίας χρησιμοποιώντας μία παλιά κάμερα μεγάλου format και διερευνώντας τρόπους έκφρασης μέσα από την “ανορθόδοξη” χρήση φωτοχημικών υλικών».
Η φωτογραφία ως τρόπος έκφρασης
Για τον Χρήστο Τσουμπλέκα η φωτογραφία είναι ουσιαστικά ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να μιλήσει, είναι κάτι πιο εύκολο από τον προφορικό λόγο. Ο ίδιος δεν θέλει να τον φωτογραφίζουν γι’ αυτό και μπαίνει στη θέση πολλών επιστημόνων που αισθάνονται άβολα μπροστά στον φωτογραφικό φακό και τους φέρεται όπως εκείνος θα ήθελε να του φερθούν στην ανάλογη περίσταση.
Στην ερώτηση αν έχει σκεφτεί να εκθέσει τα πορτρέτα των ερευνητών απαντά θετικά: «Το έχω σκεφτεί και μάλιστα θα ήθελα να τους φωτογραφίσω διπλά, μέσα σε έναν ουδέτερο χώρο και μέσα σε ένα εργαστήριο ή στον προσωπικό τους χώρο ή ακόμη και μέσα στο πάρκο όπου κάνουν τζόκινγκ και αισθάνονται άνετα. Γενικά πιστεύω ότι ο χώρος όπου κινούμαστε και χαλαρώνουμε είναι μέρος της ταυτότητάς μας. Και όταν οι άνθρωποι είναι χαλαροί βγάζουν την αλήθεια τους. Είναι στα σχέδια μου μια τέτοια έκθεση αλλά χρειάζεται αρκετός χρόνος και ενέργεια για την οργάνωσή της, γιατί είναι ένα ζήτημα όπου πρέπει να τηρούνται και κάποιες ισορροπίες».
Τον τελευταίο καιρό ο σεμνός καλλιτέχνης φωτογραφίζει απλά και καθημερινά πράγματα όπως για παράδειγμα ένα φλιτζάνι στο τραπέζι πάνω στο οποίο πέφτει το φως και δημιουργεί περίεργες σκιές ή ένα λουλούδι πίσω από μια βιτρίνα.
Και τραβάει συνεχώς σαν να θέλει να κρατήσει ένα είδος ημερολογίου που κρύβει τις σκέψεις και τους προβληματισμούς του: «Για μένα η φωτογραφία σε αυτή τη φάση που διανύω είναι σαν ένα είδος ημερολογίου. Καταγράφω, φιλτράρω αυτά που θέλω να κρατήσω και κάποια στιγμή, όταν τα βγάλω προς τα έξω με κάποιο τρόπο, με μια έκδοση ίσως, μπορεί κάποιοι άνθρωποι βρουν κοινά πατήματα. Ειδικά τα τελευταία χρόνια που η ζωή μας ανατράπηκε από την πανδημία σταμάτησα να κοιτάζω πολύ ψηλά και πιο μακριά και κοιτάζω πιο χαμηλά και κοντά μου, γύρω μου. Για αυτό και έχω ονομάσει το πρότζεκτ που «τρέχω» “everyday things”».
Στην ερώτηση αν και τι ονειρεύεται η απάντησή του είναι σαφής: «Το να ονειρευόμαστε είναι ωραίο και τελείως διαφορετικό από το να κάνουμε πλάνα. Τα πλάνα μας τρομάζουν γιατί μπορεί να ανατραπούν. Αυτή τη στιγμή φωτογραφικά θα ήθελα να μπορέσω να αρχειοθετήσω ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς μου, ιδιαίτερα αυτό που έχω σε αναλογική μορφή και να το παντρέψω με το κομμάτι της δουλειάς που κάνω τώρα. Να κάνω ας πούμε μια αρχειακή καταγραφή της ζωής μου, που αφορά πρωτίστως εμένα, αλλά και ίσως και κάποιους άλλους που έχουν κοινές αναφορές. Σε προσωπικό επίπεδο θα ήθελα ηρεμία, να βρω μια ρουτίνα. Ξέρεις η ρουτίνα είναι παρεξηγημένο πράγμα. Θέλω μια ρουτίνα που να μου δημιουργεί μια ασφάλεια. Είμαι άνθρωπος της ασφάλειας, δεν μου αρέσει να πατάω σε θολά νερά αν δεν είναι δική μου επιλογή και δεν μπορώ να ζω στην αβεβαιότητα, στην οποία δυστυχώς ζούμε όλοι μας. Επιζητώ μια κατάσταση ηρεμία και ρουτίνας, αλλά όχι στασιμότητας. Μια ηρεμία που σε αφήνει να δημιουργείς απερίσπαστος…»
