Χανιά | Η Μαρία Βλαζάκη για τις ανασκαφές στον Λόφο Καστέλι – Τι αποκάλυψε η σκαπάνη το 2021 | Photos

Τα πρώτα αποτελέσματα της ανασκαφικής έρευνας στον λόφο Καστέλλι της Παλιάς Πόλης Χανίων το φθινόπωρο του 2021 εμπλουτίζουν ακόμη περισσότερο τις γνώσεις μας για αυτόν τον πολύ σημαντικό αρχαιολογικό χώρο της Κρήτης, παρά το ολιγάριθμο προσωπικό, τον περιορισμένο χώρο έρευνας και τα αυξημένα μέτρα προστασίας εξαιτίας του COVID-19.

Η ανασκαφή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων διεξήχθηκε υπό τη διεύθυνση της δρος Μαρίας Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη. Τον Οκτώβριο και Νοέμβριο του 2021 η έρευνα επικεντρώθηκε σε δύο οικόπεδα του λόφου, στην οδό Κατρέ, αρ. 1 και στην συμβολή των οδών Κανεβάρω και Σκορδυλών («οικόπεδο Λιονάκη – Βλαμάκη»). Στην ανασκαφή εργάστηκαν οι αρχαιολόγοι Δώρα Περράκη, Ηρώ Τσιριντουλάκη, Νίκος Μαρκετάκης, Μαρία Πολυχρονάκη και η φοιτήτρια αρχαιολογίας Ελένη Καραλέκα. Αρχιτεχνίτες ήσαν οι Μανώλης Τσιτσιρίδης, Διονύσης Φουντεδάκης, Διονύσης Αλυφαντής και Νεκτάριος Μπαμπουνάκης.

Ανασκαφή «Κατρέ 1»

Τα ευρήματα στην ανασκαφή «Κατρέ 1» υπήρξαν συγκλονιστικά παρά το περιορισμένο τμήμα της έρευνας. Διευκρινίστηκε ότι ο χώρος με το χαλικάσβεστο δάπεδο, όπου έλαβε χώρα η μεγάλη θυσία ζώων και της νεαρής κοπέλας με αφορμή τον ισχυρό σεισμό περίπου στο 1250 π.Χ., είναι μια πολύ μεγάλων διαστάσεων αίθουσα που ξεπερνά τα 20 μ. μήκος και τα 10 μ. πλάτος.

Χωρίζεται σε τρία κλίτη με δύο σειρές κιόνων. Αντίστοιχο παράδειγμα απαντάται στην Κνωσό. Πρόκειται για το αποκαλούμενο από τον Evans «Τελωνείο» με δύο σειρές πεσσών, ακριβώς στην βόρεια είσοδο του ανακτόρου. Κατά πάσα πιθανότητα οικοδομήθηκε τον 17^ο αι. π.Χ. και κατά τους μελετητές χρησίμευε ως χώρος υποδοχής επισκεπτών και προϊόντων, καθώς και τελετών.

Η αίθουσα της Κυδωνίας, η οποία αρχικά είχε θεωρηθεί ως εν μέρει ανοιχτός χώρος λόγω του εντυπωσιακού μεγέθους της, ταιριάζει όχι μόνο ως προς τις διαστάσεις αλλά και ως προς την θέση της με το παραπάνω οικοδόμημα του ανακτόρου της Κνωσού και φαίνεται ότι εξυπηρετούσε παρόμοιες ανάγκες. Βρίσκεται στη νοτιοδυτική άκρη του λόφου του Καστελλιού, σημείο κατάλληλο για είσοδο στο ανάκτορο από την πλευρά του λιμανιού και του κάμπου. Βεβαίως η αίθουσα της Κυδωνίας είναι κατά πολύ μεταγενέστερη από αυτήν της Κνωσού, καθώς αντιστοιχεί στο ανάκτορο των μυκηναϊκών χρόνων.

Οικοδομήθηκε πριν από τα μέσα του 14^ου αι. π.Χ. και καταστράφηκε από τον σεισμό γύρω στα μέσα του 13^ου αιώνα, δηλαδή λειτούργησε για περισσότερο από έναν αιώνα. Διακρίνεται από τον συνδυασμό μινωικών και μυκηναϊκών αρχιτεκτονικών στοιχείων, μία ανάμειξη η οποία αντικατοπτρίζει και χαρακτηρίζει όλη αυτήν την περίοδο στην Κρήτη που συνηθίζεται να αποκαλείται κρητομυκηναϊκή (14^ος-13^ος αι. π.Χ.). Εντυπωσιάζει το ισχυρό δάπεδο από χαλικάσβεστο, το οποίο ήταν χρωματισμένο τουλάχιστον κατά τόπους.

Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο είναι βεβαίως τα φοβερά σημάδια που άφησε στο δάπεδο η ενεργοποίηση και επανεργοποίηση του ρήγματος, το οποίο διέρχεται από τον χώρο αυτό, τόσο στα μινωικά χρόνια όσο και στην αρχαϊκή και την ρωμαϊκή περίοδο. Φέτος, με την διεύρυνση του ανασκαμμένου χώρου, η εικόνα του ρηγματωμένου και καταβυθισμένου  μέσα στο ρήγμα δαπέδου είναι συνταρακτική.

Aνασκαφή στην οδό Κατρέ, αρ. 1. Ο χώρος της φετινής ανασκαφής από τα δυτικά.Η σταδιακή αποκάλυψη του συγκεκριμένου χώρου αποτελεί ένα ισχυρότατο επιχείρημα για τον εντοπισμό, στο σημείο αυτό του λόφου, του νοτίου τμήματος του μυκηναϊκού ανακτόρου της Κυδωνίας. Σε αυτό συντείνει και το γεγονός ότι αυτή ακριβώς η αίθουσα επιλέχθηκε για να δεχτεί τα εξιλαστήρια θύματα μετά την μεγάλη θυσία.

Ανασκαφή «Λιονάκη-Βλαμάκη»

Στο δεύτερο σημείο της φετινής ανασκαφικής περιόδου, στο «οικόπεδο Λιονάκη – Βλαμάκη», η έρευνα επεκτάθηκε προς τα βόρεια του ανασκαμμένου κατά το παρελθόν χώρου. Ήρθε στο φως τμήμα οικοδομήματος των χρόνων της ίδρυσης των πρώτων μινωικών ανακτόρων, στις αρχές της 2^ης χιλιετίας π.Χ.

Χαρακτηριστικό εύρημα υπήρξε πίθος τοποθετημένος μπροστά στον δυτικό τοίχο ενός δωματίου. Το συγκεκριμένο δωμάτιο φαίνεται ότι ήταν υπό επισκευή κατά την στιγμή της καταστροφής του, όπως δηλώνουν συγκεντρωμένα οικοδομικά υλικά σε διάφορα σημεία του δωματίου.

Στην άλλη πλευρά του διαχωριστικού τοίχου, στα βορειοδυτικά, αναπτύσσεται δεύτερος χώρος με ισχυρό και πολύ παχύ δάπεδο από ερυθρά και λευκή άργιλο και σε αρκετά υψηλότερο επίπεδο λόγω της κλίσης του λόφου.

Ο διαχωριστικός τοίχος έχει εμφανή ίχνη διατάραξης από σεισμό. Τμήμα του  δωματίου με τον πίθο  είχε διαταραχτεί από μεγάλο αποθέτη των αρχών της ίδρυσης του μυκηναϊκού ανακτόρου της Κυδωνίας (πριν από τα μέσα του 14^ου αι. π.Χ.).

Ο αποθέτης έδωσε πλούσια κεραμεική αποτελούμενη κυρίως από σπασμένα, γραπτά, πολυτελή αγγεία αλλά και κύλικες και διάφορα άλλα αγγεία πόσεως, πολλά από τα οποία έφεραν ίχνη φωτιάς μετά το σπάσιμο.

Ανάμεσά τους ξεχωρίζει τμήμα γραπτής τράπεζας προσφορών. Ασφαλώς ανήκουν στην οικοσκευή  ενός πλούσιου και σημαντικού οικοδομήματος, σε μια περίοδο κατά την οποία η Κυδωνία άρχισε να πρωτοστατεί στο νησί. Αν τα πρόσφατα ευρήματα συνδυαστούν με την ανεύρεση αρκετών πήλινων ειδωλίων καθώς και σκαραβαίου με την δέλτο του φαραώ Αμένοφι ΙΙΙ σε παρόμοιους λάκκους κατά την παλαιότερη έρευνα στον χώρο, οδηγούμαστε στην υπόθεση της προέλευσης όλου αυτού του θαυμαστού υλικού από σημαντικό κτήριο, ίσως σχετιζόμενο με τελετουργίες.

Κατά το διάστημα της έρευνας στο «οικόπεδο Λιονάκη – Βλαμάκη» πραγματοποιήθηκε εκπαιδευτικό πρόγραμμα με ολιγάριθμες ομάδες μικρών μαθητών στο πλαίσιο της δράσης «Δαίδαλα», μιας δράσης ενταγμένης στην δραστηριότητα του Δήμου για το 2021 με γενικό τίτλο «Ανοιχτά Πανιά». Οι μαθητές βίωσαν  από κοντά την εμπειρία της κεραμεικής όπως έρχεται στο φως από την σκαπάνη του τεχνίτη και όπως συγκολλάται από το χέρι του συντηρητή.

Σταθερή είναι η βοήθεια που προσφέρουν στην ανασκαφική έρευνα η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων κ. Ελένη Παπαδοπούλου, η αρχαιολόγος κ. Ευτυχία Πρωτοπαπαδάκη, καθώς και  οι καθηγητές Εμμ. Μανούτσογλου (γεωλόγος), Νόνη Μαραβελάκη (χημικός) και Βλάσης Κουμούσης (πολιτικός μηχανικός). Στη συντήρηση του δαπέδου από χαλικάσβεστο εργάστηκε η συντηρήτρια Αγγελική Καϊντιρμόγλου. Με τις οδηγίες της αρχαιοβοτανολόγου κ. Ανάγιας Σαρπάκη πραγματοποιήθηκε η επίπλευση όλου του χώματος που συλλέχθηκε φέτος. Με την εργασία αυτή απασχολήθηκε η αρχαιολόγος Ηρώ Τσιριντουλάκη και οι ξεναγοί Σταύρος Σταυρουλάκης και Σεβαστιάννα Σούκη, ενώ με την πετρογραφική και την χημική ανάλυση της κεραμεικής από την συστηματική έρευνα στον λόφο η αρχαιολόγος Σταυρούλα Φουρίκη.

Επίσης, ενδιαφέροντα αποτελέσματα προσφέρουν οι αναλύσεις για έλεγχο aDNA του σκελετικού υλικού της νεαρής γυναίκας της ανασκαφής «Κατρέ 1» αλλά και ατόμων από τάφους της Κυδωνίας της ίδιας περιόδου, καθώς και για διατροφικές συνήθειες και παθογένειες στη μυκηναϊκή Κρήτη. Οι αναλύσεις γίνονται στα εργαστήρια του Max Planck Institute for the Science of Human History στην Jena της Γερμανίας από τους Philipp Stockhammer και Ειρήνη Σκουρτανιώτη. Οι πρώτες ενδείξεις υποδηλώνουν ότι κατά το β’ μισό του 14^ου και τον 13^ο αι. οι κάτοικοι της Κυδωνίας παρουσιάζουν ανάμειξη τοπικής και «εισερχόμενης» από την ηπειρωτική Ελλάδα γενετικής παραλλαγής.

Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη, Διευθύντρια Συστηματικών Ανασκαφών Μινωικής Κυδωνίας – Επίτιμη Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς