Αργυρώ Καντουνάκη: Πώς βιώνουν οι άνθρωποι σε κάθε ηλικία την απειλή του κορονοϊού
Τις πολλές και σοβαρές επιπτώσεις της πανδημίας του κορονοϊού επισημαίνει η Χανιώτισσα ψυχολόγος Αργυρώ Καντουνάκη η οποία τονίζει πώς έχει επηρεάσει ο εγκλεισμός και η απειλή του ιού τους νέους, τους μεσηλίκες και τους ηλικιωμένους:
«Ζούμε σε μια πραγματικότητα όπου τον τελευταίο χρόνο κυριαρχεί αβεβαιότητα και φόβος. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι ο φόβος αυτός προέρχεται από πραγματικές αιτίες παρόλο που μετά το δεύτερο κύμα υπάρχουν ακόμα και τώρα πολλοί που εκφράζουν μια καχυποψία απέναντι στον covid 19 και τις επιπτώσεις του. Έχει αναφερθεί ως προϊόν εργαστηρίου που εξαπλώθηκε εσκεμμένα με εγκληματική και συνωμοτική διάσταση.
Στο πρώτο τρίμηνο του 2020 πάρθηκαν δραστικά μέτρα στην προσπάθεια πρόληψης διασποράς του covid 19 όπως κοινωνικός περιορισμός και κλείσιμο επιχειρήσεων με άμεσο αντίκτυπο στην παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη.
Οι ψυχολογικές επιπτώσεις του ιού είναι μεγάλες: αύξηση της σωματικής κακοποίησης, έντονος ο φόβος του θανάτου, η κοινωνική απόσταση. Χώρες όπως η Ιρλανδία, ή Αυστρία, η Αργεντινή έχουν πάρει μέτρα κατά των εξώσεων υποστηρίζοντας έτσι τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στην Πορτογαλία ανακοινώθηκε ότι κάτοικοι με άδεια παραμονής και όσοι έχουν κάνει αίτηση για άσυλο θα αντιμετωπίζονται ως μόνιμοι κάτοικοι στο πλαίσιο της ενίσχυσης της αλτρουιστικού περιορισμού. Αρχικά είχαμε και περιστατικά ξενοφοβίας σε Ασιάτες και Κινέζους λόγω της διασποράς του ιού που ξεκίνησε από την Κίνα. Το ίδιο συνέβη όταν το επίκεντρο της πανδημίας ήταν η Ιταλία.
Σε αυτή τη νέα απειλή ο εχθρός είναι αόρατος. Πρόκειται για έναν ιό ο οποίος δεν φαίνεται. Δεν είναι όπως έναν στρατιώτη ο οποίος κρατάει ένα όπλο και εσύ προσπαθείς να αμυνθείς ή να πολεμήσεις για τα ιδανικά σου, όπως την ελευθερία. Αντιθέτως τώρα ο κίνδυνος είναι παντού και η σωτηρία είναι ισότιμη με το να μην κάνεις τίποτε απολύτως (Fiorillo & Gorwood, 2020). Εμείς οι ψυχολόγοι προσπαθούμε να ενισχύσουμε ψυχολογικά τον κόσμο και να ουσιαστικά φθάνουμε να την μηδενίζουμε την κοινωνικότητα προωθώντας την αλτρουιστική απομόνωση προς κοινωνικό όφελος (Kang, Li, Hu, Chen, Yang & Liu, 2020).
Ακούμε τα δελτία να μας παρακινούν να μείνουμε σπίτι, να μην επισκεπτόμαστε άτομα τρίτης ηλικίας με σύνοδα νοσήματα. Η όλη αυτή κατάσταση ενέτεινε το ήδη υπάρχον στρες. Έτσι οι στρεσογόνοι παράγοντες εντάθηκαν με την αυξημένη διάρκεια της καραντίνας, την απομόνωση, την ελλιπή πληροφόρηση, τους αυξημένους θανάτους, την οικονομική ύφεση και το στίγμα της νόσου ( Brooks, Webster, Smith, Woodland, Wesseley, Greenber, & Rubin 2020).
Για να δούμε όμως αναλυτικά πως βιώνουν οι άνθρωποι σε κάθε ηλικία την απειλή.
Νέοι και κορονοιός
Αρχικά η ίδια η εκπαίδευση άλλαξε. Αντικαταστάθηκε όπου ήταν εφικτό με τηλεδιάσκεψη ώστε τα παιδιά από τη μία να περνούν περισσότερο χρόνο στο σπίτι, από την άλλη όμως άρχισαν να βαριούνται αβάσταχτα ειδικά οι έφηβοι (Subramanian, A., Mohamed, S., & Khanzadah, T., 2020).
Οι νέοι, ειδικά οι έφηβοι θεωρώ ότι αναρωτιούνται τι είναι αυτό ακριβώς που συνέβη; Τι κάνουμε τώρα; Ακούνε τους γονείς που τους λένε: όχι σε κοινόχρηστους χώρους, όχι πολλές χαιρετούρες, όχι μπάσκετ με τους φίλους , όχι έξοδοι , όχι, όχι, όχι , μη, μη, μη…….
Ο ένας γιος μου που είναι έφηβος είχε αρχίσει να κάνει τις παρθενικές του εξόδους στο σινεμά με φίλους και μετά επιστροφή… Με τον κορονοϊό τελείωσαν αρχικά οι πολυπόθητοι έξοδοι του.. οι αθλοπαιδείες, το παιδί άρχισε να παραπονιέται και με το δίκιο του..Μαμά δεν αντέχω άλλο, δεν μπορώ να ζω έγκλειστος, τι είναι αυτός ο κορονοβάιρους.. -Τώρα βρήκε να έρθει;-Μου λείπουν οι φίλοι μου.
Εμείς οι γονείς νιώθουμε ανεπαρκείς γιατί πραγματικά δεν μπορούμε να εξηγήσουμε αυτό που πραγματικά συμβαίνει. Δεν το έχουμε χωνέψει καν οι ίδιοι. Από την άλλη οι νέοι δεν εκτονώνονται με αποτέλεσμα να βιώνουν έντονα συναισθήματα: Θυμό, ανασφάλεια, απογοήτευση.
Πολλοί νέοι άρχισαν να παίζουν ιντερνετικά παιχνίδια με τις ώρες. Εμείς οι γονείς σταματήσαμε να βάζουμε χρονικό όριο για να μην τα στεναχωρήσουμε. Πόσα παιδιά εθίστηκαν άραγε;
Σταμάτησαν οι επαφές με τους συνομηλίκους, που να σημειώσουμε ότι είναι ότι πιο σημαντικό για τους νέους. Στην εφηβεία είναι η ηλικία που απαξιώνουν τους ενήλικες και τρέφονται μέσα από τις παρέες τους.
Η επαναφορά στο σχολείο θεωρώ ότι βελτίωσε λίγο την οπτική μας απέναντι σε όλη αυτή την κατάσταση. Όπως συμβαίνει και σε κάθε πόλεμο, ο έρωτας δεν μαντρώνεται, δεν καταστέλλεται. Ακόμα και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του β παγκοσμίου πολέμου υπήρξε έρωτας, γεννήσεις, ελπίδα…
Αρχικά στα σχολεία υπήρχε μια αυστηρότητα να μην είναι ο ένας κοντά στον άλλο, να μην αγγίζονται τα παιδιά να μην παίζουν ομαδικά παιχνίδια. Σταδιακά ο φόβος υποχώρησε.. Τα νέα παιδιά άρχισαν να διακωμωδούν τον κορονοϊό.. Η γιορτή που είχαν ετοιμάσει για το σχολείο δεν έγινε ποτέ, όμως κανόνισαν να πάνε για πίτσα, τηρώντας τους κανόνες ασφαλείας. Για αυτό και ανέβασαν φωτογραφία με την πίτσα και δίπλα το αντισηπτικό….στο ίνσταγκραμ. Δειλά- δειλά ξεκινήσαμε τα καλοκαιρινά μπάνια στη θάλασσα, αρχικά με μικρές παρέες και σταδιακά με μεγαλύτερες…
Τα παιδιά όσο αισιόδοξα και αν είναι θέλουν να ζήσουν, όμως το θέμα είναι πως θα ζήσουν. Αναζητούν την περιπέτεια, την ένταση. Θυμάστε τους αμέτρητους πετροπόλεμους τη δεκαετία του 50 στις γειτονιές της Αθήνας; Άραγε τώρα πως εκφράζεται αυτή η εσωτερική ανησυχία. Πώς μπορεί να περιοριστεί 100% ένας νέος που θέλει να ερωτευτεί, να ταξιδέψει, να κάνει νέες παρέες, νέους φίλους;
Μέχρι πρότινος οι νέοι μας κατηγορούσαν τους μεγαλύτερους για την οικονομική δεινή θέση στην οποία βρίσκονται. Για την έλλειψη θέσεων εργασίας. Τώρα θα μας κατηγορούν για έναν αόρατο εγκλεισμό…
Ο φόβος είναι διάχυτος..παντού. Και αυτό γιατί απειλείται η ίδια η ζωή. Μέσα από το φόβο της αόρατης απειλής χάσαμε την κοινωνικότητα μας. Παλαιότερα μοιράζαμε αγκαλιές ως φάρμακο. Τώρα αποφεύγουμε τις χειραψίες, τις αγκαλιές, τα φιλιά.. Τι αντίκτυπο θα έχει άραγε αυτό στις νεότερες ηλικίες; Είναι σαν να προωθείται η αγοραφοβία..
Μεσήλικες και κορονοϊός
Εμείς οι μεσήλικες βιώσαμε το φόβο του ανεκπλήρωτου.. Είναι σαν νιώθεις μια αόρατη απειλή και να μην ξέρεις τι να κάνεις; Να νιώθεις ότι δεν έχεις ολοκληρώσει όλα τα όνειρά σου. Να λες μέσα σου: είναι νωρίς ακόμα… για να πεθάνω… Ο βομβαρδισμός ξεκίνησε.. Όχι όμως με πραγματικές οβίδες, αλλά με ειδήσεις. Ειδήσεις θανάτου. Πόσοι είναι οι νεκροί, πόσοι οι διασωληνωμένοι, πόσοι ομαδικοί τάφοι χτίστηκαν ή μάλλον σκάφθηκαν και που. Αυτή η αβεβαιότητα δημιουργεί ανησυχία για το μέλλον, ανασφάλεια, σύγχυση. Πώς να δώσεις θάρρος στα μικρότερα παιδιά όταν κ εσύ ο ίδιος δεν γνωρίζεις που θα πάει αυτή η κατάσταση;
Να προσπαθείς να δείξεις βράχος συναισθηματικά: να λες θα τα καταφέρουμε, θα ξεπεράσουμε τα εμπόδια… Άραγε πως επηρεάζει την ψυχολογία μας αυτή η μετάπτωση και η αστάθεια..
Να θες να περάσεις χρόνο με τους γονείς σου που βρίσκονται στο μεταίχμιο της ζωής τους και όμως ενώ έχεις χρόνο δεν μπορείς ούτε αυτό να κάνεις…Για να μην τους κολλήσεις. Και περνάει ο χρόνος και απλά ζεις χωρίς να ζεις. Και έχεις να αντιμετωπίσεις και την ανεργία πλέον, εφόσον πολλοί συνάνθρωποι μας απολύθηκαν λόγω κορονοϊού. Με αποτέλεσμα να μην μπορούν να πληρώσουν τις υποχρεώσεις τους, τους λογαριασμούς τους. Τα ενοίκια τους. Να γίνονται αφερέγγυοι ξαφνικά ενώ μέχρι τώρα ήτα συνεπείς. Πώς είναι αυτό το συναίσθημα; Να νιώθεις ντροπή και φόβο μαζί. Ο φόβος όμως είναι ένα ισχυρό όπλο.. Είναι σαν να ζούμε ένα αδιέξοδο… Μέσα από το φόβο ενισχύθηκε ο έλεγχος από κάθε πλευρά. Απαγορεύεται να πας στην τράπεζα, ότι λογαριασμούς έχεις θα τους πληρώνεις ιντερνετικά. Θα πληρώνεις με πλαστικό χρήμα/ όχι μετρητά. Άρα μέσα από το φόβο μαθαίνουμε μια νέα πραγματικότητα. Να ζούμε κάτω από πλήρη έλεγχο οικονομικό.
Σύμφωνα με τον Μάσλοου για να φθάσει ένας άνθρωπος στην αυτοπραγμάτωση, να νιώσει καλά με τον εαυτό του θα πρέπει να έχει καλύψει τις βιολογικές ανάγκες και έπειτα να ανέβει σε ένα άλλο ανώτερο επίπεδο διεκδίκησης. Τώρα με όσα συμβαίνουν γύρω μας νιώθω ότι πέφτουμε σε κατώτερο επίπεδο διεκδίκησης. Διεκδικούμε τις βασικές μας ανάγκες ενώ το αίσθημα της εσωτερικής μας ασφάλειας έχει ελαττωθεί.
Συναισθηματικά οι μεσήλικες νιώθουν άγχος, ανασφάλεια για το μέλλον, πολλοί καταλήγουν σε κατάθλιψη καθώς βαραίνουν από την πλάκα της ανεργίας. Άλλοτε τρελαίνονται παίζοντας το ρόλο του ισχυρού, προσπαθώντας να δείξουν στους συντρόφους τους και τα παιδιά του ότι αντέχουν, ότι θα το ξεπεράσουμε και ότι δεν τους επηρεάζει όλη αυτή η κατάσταση. Άλλοτε ανησυχούν γιατί ακριβώς δεν ξέρουν πως ο ιός θα τους συμπεριφερθεί.. Όμως η σύγχυση είναι μεγαλύτερη όταν έχεις επιτύχει πράγματα και ξαφνικά πέφτεις πάλι στην αρχή, να προσπαθείς για τα βασικά.
Ηλικιωμένοι και κορονοιός
Οι ηλικιωμένοι δέχθηκαν ένα ισχυρό πλήγμα.Ήταν σαν να τους έδιωχναν από την ίδια τη ζωή. Να μην βγαίνουν από το σπίτι, να μην βλέπου τα εγγόνια τους, να μην πηγαίνουν πουθενά. Είναι εκείνοι που κινδυνεύουν περισσότερο. Η μητέρα μου και όχι μόνο κόντεψε να τρελαθεί. Κλεισμένη στους τέσσερεις τοίχους, χωρίς επαφές, αρχικά ούτε στο χωριό απαγορευόταν να πάει, έπαθε κατάθλιψη, την έπιασε πανικός. ΈΝΙΩΣΕ όπως μου εκμυστηρεύτηκε να την αποκλείει το σύστημα. Είναι της παλιάς σχολής χωρίς κινητό και πιστωτική. Όταν άκουγε στην τηλεόραση ότι όλα θα γίνονται μέσω ebanking, ότι οι ηλικιωμένοι θα πρέπει να βασίζονται στα παιδιά τους ένιωσε ότι έχασε τη γη κάτω από τα πόδια.
– Μα εγώ θέλω να μπορώ να χειρίζομαι αυτά τα λίγα πράγματα που μου έχουν μείνει. Να πληρώνω τους λογαριασμούς μου και να κατεβαίνω μια μικρή βόλτα στο κέντρο των Χανίων για ένα καφέ ή σε ένα παιδότοπο με τα εγγόνια μου – Δεν ζήτησα κάτι άλλο.
Τίποτε από αυτά. Ακόμα και με τη λήξη των αυστηρών περιοριστικών μέτρων ήρθαν οι οδηγίες για τον τουρισμό. Οι ηλικιωμένοι να μένουν στα σπίτια τους καλύτερα. Η επιβολή απομόνωσης για τους ηλικιωμένους αποτελεί απειλή για τη δημόσια υγεία λόγω του αυξανόμενου κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα, αυτοάνοσα, νευρογνωστικά και ψυχικά προβλήματα με έμφαση το άγχος και την κατάθλιψη (Armitage & Nellums, 2020).
Τα συναισθήματα που βιώνουν έντονα είναι αγωνία για το μέλλον, ανησυχία για τα παιδιά τους, φόβο και αβεβαιότητα. Απογοήτευση που δεν μπορούν να χαρούν κοντά στις οικογένειες τους. Θλίψη όταν είναι στο νοσοκομείο και δεν υπάρχει κάποιος να τους κρατήσει το χέρι. Λέμε ότι γεννιόμαστε μόνοι μας και πεθαίνουμε μόνοι μας. Ναι κατά κάποιο τρόπο ισχύει, όμως τώρα στην κυριολεξία πεθαίνεις μόνος.. Χωρίς να νιώσεις το άγγιγμα του συντρόφου σου, των παιδιών σου να φύγεις και τους εκστομίσεις ένα σε αγαπώ. Όπως λέει και τα τραγούδι του Μηλιώκα: για το καλό σου, για το καλό σου ώσπου δεν άντεξε στο τέλος το μυαλό σου… Αυτός ο κορονοιός είναι η βασίλισσα των ιών , η κορωνίδα όλων. Ενισχύει το φόβο, τον έλεγχο, την παράνοια.
Για αυτό συστήνω ψυχραιμία όσο γίνεται.
Οι αντιφάσεις που βιώνουμε, τα εμπόδια πολλά. Να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας στα παιδιά μας. Δεν είμαστε θεοί, άλλα άνθρωποι. Να συζητάμε και νε βρίσκουμε λύσεις. Να μάθουμε να ακούμε το σύντροφό μας χωρίς να τον αποπαίρνουμε και να απαξιώνουμε τους φόβους του. Γιατί τότε δεν θα μας εμπιστευτεί ξανά. Θα κλειστεί στο καβούκι του όπως μια χελώνα. ‘Όλα ξεκινούν από το μυαλό. Όταν αγκαλιάσεις τους φόβους του συντρόφου σου, τις υπερβολές του, χωρίς ετικετοποίηση, με αγάπη και σεβασμό στην ελεύθερη βούλησή του θα το έχεις για πάντα. Όχι κριτική, όχι οδηγίες.. Ας προσπαθήσουμε να ζήσουμε το παρόν με τις δυσκολίες του. Χωρίς όμως υπερβολές. Ούτε το ένα άκρο της παραφιλολογίας ότι όλα είναι δημιουργήματα των μυστικών υπηρεσιών για να ελέγξουν το μυαλό μας και ότι στην τελική δεν υπάρχει τίποτε, ούτε όμως και μπαίνω σε μια γυάλα και σταματάω να ζω απλά για να ζήσω…
Και θα τελειώσω λέγοντας κάτι που άκουσα από έναν δάσκαλο.
-Είχα έναν θείο ο οποίος στα 55 πέθανε. Όμως πριν πεθάνει είπε:
- Μη με κλάψετε, να βάλετε μουσική και να με θυμάστε. Να θυμάστε ότι έζησα μια ζωή πλήρης με πολλές απολαύσεις, ταξίδια, αναμνήσεις που ίσως άλλος να μην έχει καταφέρει.Γιατί στη ζωή αυτό έχει σημασία :
- ΟΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ. ΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ- ΜΗΝ ΤΟ ΑΚΥΡΩΣΕΤΕ ΠΟΤΕ. Η ΕΥΤΥΧΙΑ ΕΙΝΑΙ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ.
Αργυρώ Καντουνάκη ( Ψυχολόγος μονάδας κατ΄ οίκον/ κινητή, msc ειδική αγωγή και εκπαίδευση σε άτομα με προβλήματα προφορικού και γραπτού λόγου)
Βιβλιογραφία
Armitage, R., & Nellums, LB (2020). COVID-19 και οι συνέπειες της απομόνωσης των ηλικιωμένων. Η Lancet Δημόσια Υγεία , 5 (5), e256.
Brooks, S. K., Webster, R., K., Smith, L., E., Woodland, L., Wesseley, S., Greenberg, N., & Rubin, G. J. ( 2002). The psychological impact of quarantine and how to reduce it: rapid review of the evidence. The lancet, 395(10227), 912-920.
Fiorillo, A., & Gorwood, P. (2020). Οι συνέπειες της πανδημίας COVID-19 στην ψυχική υγεία και οι επιπτώσεις στην κλινική πρακτική. Ευρωπαϊκή Ψυχιατρική , 63 (1).
Kang, L., Li, Y., Hu, S., Chen, M., Yang, C., Yang, B. X., … & Liu, Z. (2020). The mental health of medical workers in Wuhan, China dealing with the 2019 novel coronavirus. The Lancet Psychiatry.
Subramanian, S., Mohamed, S., & Khanzadah, T. (2020). The coronavirus impact on education−school students’ perspective. International Journal of Nutrition, Pharmacology, Neurological Diseases, 10(3), 166.»
zarpanews.gr
