«Μπουρλότο» στο Αρκάδι από τον Προκόπη Παυλόπουλο
Σε περιπέτειες μπήκε με τους Ρεθυμνιώτες ο Προκόπης Παυλόπουλος καθώς ενεπλάκη στη διαχρονική διαμάχη για το όνομα του πυρπολητή του Αρκαδίου.
Κατά την τελετή αναγόρευσής του σε επίτιμο δημότη ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αναφέρθηκε «στους πυρπολητές Γιαμπουδάκη και Σκουλά» προκαλώντας αναταραχή στην αίθουσα. Διορθωτική δήλωση εστάλη από την Προεδρία της Δημοκρατίας.
Συγκεκριμένα, στην αρχική του ομιλία, σχετικά με το ηρωικό γεγονός του ολοκαυτώματος του Αρκαδίου ο κ. Παυλόπουλος ανέφερε:
…εξαντλημένοι, και με βέβαιη την αιχμαλωσία και όλες τις συνακόλουθες ατιμώσεις, ο Κωνσταντίνος Γιαμπουδάκης από το χωριό Άδελε του Ρεθύμνου και ο γαριβαλδινός επαναστάτης, Εμμανουήλ Σκουλάς, από τ’ Ανώγεια του Ρεθύμνου, κλείνονται μαζί με άλλους πολεμιστές και γυναικόπαιδα στην πυριτιδαποθήκη. Η πυροδότηση των βαρελιών με το μπαρούτι προκάλεσε την καταστροφή της Μονής και τον θάνατο σχεδόν όλων των Ελλήνων που ευρίσκοντο στην Μονή –πλην ενός μοναχού και τριάντα περίπου γυναικοπαίδων- αλλά και περίπου τριών χιλιάδων Τούρκων.
Αμέσως προκλήθηκε αναταραχή στην αίθουσα ενώ μετά το πέρας της εκδήλωσης και κάποιοι Ρεθεμνιώτες μίλησαν για προσβολή απέναντι στον Δήμο που τιμούσε τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ενώ έγινε λόγος ακόμα και για συλλογή υπογραφών ώστε να ανακληθεί η απόφαση περί ανακήρυξης του Προκόπη Παυλόπουλου σε Επίτιμο Δημότη Ρεθύμνου.
Ανασκευασμένη την ομιλία έστειλε αργά το βράδυ η Προεδρία της Δημοκρατίας, σβήνοντας τα επίμαχα ονόματα από το επίσημο κείμενο. Σε σχετικό ενημερωτικό σημείωμα του προϊσταμένου του γραφείου Τύπου της Προεδρίας Δημοκρατίας Κώστα Μελισσόπουλου αναφέρεται πως το νέο κείμενο «αποδίδει, κατά λέξη, την αντιφώνηση του Προέδρου της Δημοκρατίας κατά την ανακήρυξή του ως Επίτιμου Δημότη του Δήμου Ρεθύμνης, καθώς και τις απόψεις του για το Ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου. Οτιδήποτε άλλο προστέθηκε στην προφορική ομιλία, έχει απαλειφθεί».
Μέχρι το ΣτΕ
Το όνομα του πυρπολητή του Αρκαδίου προκαλεί χρόνιες τριβές μεταξύ Ρεθύμνου και Ανωγείων καθώς υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις για το σε ποιον ανήκε η πρωτοβουλία της ηρωικής εθελοθυσίας.
Το θέμα έχει φτάσει μέχρι το Συμβούλιο της Επικρατείας, το 2005 όταν κάτοικος των Ανωγείων προσέφυγε κατά του νομάρχη Ρεθύμνης, όταν εκείνος αρνήθηκε να περιλάβει και τον ανδριάντα του Σκουλά στα Ανώγεια μεταξύ των χώρων όπου θα τελούντο επίσημες εκδηλώσεις για την τότε επέτειο του Αρκαδίου. Με την απόφασή του το ΣτΕ (Α2870/2006), απέρριψε την προσφυγή ενώ στο σκεπτικό της απόφαση αναφέρεται μεταξύ άλλων:
..χωρίς να παραγνωρίζεται η ιδιότητα του Ε. Σ. ως γενναίου αγωνιστή του Αρκαδίου, θεωρείται αποδεδειγμένο το γεγονός ότι το πυρ στην πυριτιδαποθήκη της Μονής έθεσε ο Κ. Γ., ο οποίος και κατά παράδοση τιμάται ως πυρπολητής. Η εκτίμηση δε αυτή για τα ιστορικά γεγονότα, διαμορφωθείσα από μακρού, όπως προαναφέρθηκε, από τη μελέτη στοιχείων της επιστημονικής έρευνας και βιβλιογραφίας, από ιστορικές μαρτυρίες και τη συλλογική μνήμη και παράδοση, δεν ελέγχεται περαιτέρω ως προς την ιστορική της ορθότητα από το δικαστή στα πλαίσια του ακυρωτικού ελέγχου..
Ωστόσο, διάφορες άλλες ιστορικές μαρτυρίες και ντοκουμέντα έχουν έρθει στο φως δείχνοντας ως πυρπολητή τον Σκουλά. Χαρακτηριστικότερο είναι το έγγραφο με ημερομηνία 21 Νοεμβρίου 1866, του υποπρόξενου της Ελλάδας στο Ηράκλειο Ιωάννη Μπαρουξάκη το οποίο απευθύνεται στον τότε υπουργό Εξωτερικών Επαμεινώνδα Δεληγιώργη. Στο έγγραφο αυτό ο υποπρόξενος περιγράφει τα γεγονότα του ολοκαυτώματος και τονίζει σε ένα σημείο:
Ολόκληρα Τάγματα ἔπεσαν κατά τὴν πρώτην καὶ δευτέραν ἔφοδον, πρὸς τὸ δειλινόν μετ’ ἐπανειλλημμένην ἔφοδον ἀπέτυχε διότι οἱ Ἐπαναστάται εἶχον ἀπαυδήσει καὶ δὲν ἠδύναντο πλέον νὰ μάχωνται μετά τῆς Ἰδίας δυνάμεως μεθ’ ἧς ἤρξαντο, καὶ ὅτι ἀφ’ οὗ εἰσήλασαν ἐν τῇ Μονῇ πολλοί ὀθωμανοί, εἷς νέος εἰκοσιπενταετής Σκουλᾶς, ἀδελφός τοῦ ὁπλαρχηγοῦ, κατά τὴν προηγουμένην συνεννόησιν καὶ ἀπόφασιν τῶν συμπολεμιστῶν του, ἔδωκε πῦρ εἰς τὴν πυριταποθήκην καὶ ἀνέτρεψε τὴν Μονήν μεθ’ ὅλων τῶν συναδέλφων του καὶ τῶν εἰσβαλόντων ὀθωμανῶν.
Σε κάθε περίπτωση πάντως, η θυσία των Κρητικών πατριωτών αποτελεί συλλογική ιστορική παρακαταθήκη και μια λαμπρή σελίδα στην ιστορία της Κρήτης, η οποία για τους σύγχρονους Κρητικούς δεν επισκιάζεται από τοπικιστικές αντιπαραθέσεις.
